„Chronology of Kai Yuan Tung Bao” Rogera Wai San Doo to książka skierowana oczywiście głównie do sympatyków Kai Yuanów. Jak to bywa najczęściej, w przypadku takich pozycji, podzielona jest ona na dwie części: opisową i katalogową, a całość zajmuje 112 stron formatu ciut mniejszego od A4.

Spójrzmy zatem, czym nas raczy autor w części opisowej.

Po tradycyjnym wstępie, otrzymujemy propozycję chronologii monet Kai Yuan Tong Bao 開元通寶, bazującą na podziale czasu emisji na trzy przedziały: wczesny okres – lata 621-713, okres środkowy – lata 713-844, oraz okres późny – lata 845-907. Jest to propozycja autora, oparta na badaniach archeologicznych i porównawczych.

Następnie Wai San Doo przechodzi do wariantów kaligrafii (rozkładając znaki wchodzące w skład legendy na czynniki pierwsze), opisuje znaki mennicze (półksiężyce, znaki paznokcia, gwiazdy etc.) i ich położenie na awersach i rewersach, by w końcu scharakteryzować 16 typów (nie licząc podtypów) Kai Yuanów i przypisać je do wspomnianych powyżej trzech okresów.

Tutaj wypada się na chwilę zatrzymać.

Większość z nas podczas identyfikacji chińskich monet keszowych, w tym atrybucji monet Kai Yuan Tong Bao 開元通寶, korzysta głównie z dwóch źródeł – katalogu „Cast Chinese Coins” Davida Hartill’a, oraz strony Zeno.ru (w obu miejscach, tak jak w omawianej pracy, spotkamy podział emisji Kai Yuanów na trzy okresy o nazwach wczesny, środkowy i późny).

Pewnie niejednokrotnie zdarzyło się nam konfrontować jedno źródło z drugim.

Korzystając z nich równolegle, prawdopodobnie nie uniknęliśmy zdezorientowania, gdy po przypisaniu konkretnych egzemplarzy Kai Yuanów do danego okresu panowania dynastii (emisji) na podstawie opisów Hartill’a, przeglądając Zeno okazało się, że monety te lądują tam jednak w okresie innym (pomijam oczywiście fakt, że na Zeno w Kai Yuanach nie do końca panuje porządek).

I odwrotnie, jeżeli ktoś wpadł na pomysł odniesienia monet z bazy Zeno do „Cast Chinese Coins” nie zawsze znalazł je w okresie dynastii o tej samej nazwie.

Należy mieć świadomość, że wyodrębnione w różnych źródłach okresy emisji Kai Yuan Tong Bao 開元通寶, pomimo tych samych nazw, to nie te same ramy czasowe.

Zaproponowany w omawianym tutaj katalogu „Chronology of Kai Yuan Tung Bao” Rogera Wai San Doo podział emisji na lata 621-713, 713-844, 845-907 zastosowano właśnie przy budowie kategorii dla tych monet na stronie Zeno.ru.

Hartill z kolei bazuje na podziale, jaki znajdziemy w „Typologie et chronologie des kai yuan ton bao des Tang” François Thierry’ego – wczesny okres 621 – 718 (Francois Thierry – typ I), środkowy okres 718 – 732 (Francois Thierry – typ II), późny okres 732 – 907 (Francois Thierry – typ III i typ IV).

Wróćmy do pracy Wai San Doo.

Kolejną rzeczą jaką otrzymujemy, to porcja informacji o parametrach Kai Yuan Tong Bao 開元通寶 (zarówno fizycznych jak i chemicznych) oraz o technikach mennicznych jakimi się przy ich produkcji posługiwano.

I tu (myślę, że nie tylko dla mnie) ciekawostka. Autor przedstawia pogląd, iż monety Kai Yuan Tong Bao 開元通寶 odlewane były w formach glinianych, w których uprzednio odciśnięto monety matki. Bazując na dostępnych i popularnych źródłach, chyba większość z nas jest utwierdzona w przekonaniu, że Kai Yuany to efekt odlewania w formach piaskowych, a w okresie dynastii Tang technologię tę stosuje się już powszechnie, mając za sobą czasy form glinianych.

Faktem jest jednak, że w 1992 roku w Shantung odkopano fragment glinianej formy do odlewania przedmiotowych monet, natomiast (z tego co wiem) jest to jedyny znany na świecie ślad stosowania do ich produkcji tej technologii (notabene został zaklasyfikowany jako skarb narodowy). Oczywiście o ile pojedyncze znalezisko nie przesądza sprawy i w żaden sposób nie dyskwalifikuje poglądu o odlewaniu Kai Yuanów w formach z piasku, to jednak każe zrewidować nasze stanowisko w tym temacie. Być może czas dynastii Tang 唐 uważać należy za okres przejściowy od form glinianych do form piaskowych.

Część opisowa kończy się krótkimi informacjami o fiducjarnych emisjach monet Qian Feng Quan Bao 乾封泉寶 i Qian Yuan Zhong Bao 乾元重寶.

W części katalogowej zilustrowano wszystkie zaproponowane wcześniej typy monet Kai Yuan Tong Bao 開元通寶, jak również kilka egzemplarzy nielegalnych, spiłowanych Mobianqian 磨邊錢 i obciętych Jianbianqian 剪邊錢, czy monet posiadających błędy mennicze. Znajdziemy tam również, wspomniane w części opisowej,  Qian Feng Quan Bao 乾封泉寶, Qian Yuan Zhong Bao 乾元重寶 oraz monety rebelii (756-763 n.e.) Shi Siming’a 史思明 – De Yi Yuan Bao 得壹元寶 i  Shun Tian Yuan Bao 順天元寶.

Książka została wydana w roku 2003, jako (jak sam autor określił) streszczenie dla nieznających języka chińskiego poprzedniej, wydanej w 1996 roku pracy „Kai yuan tong bao xi nian hui kao”  開元通寶繫年彙考.

Czy warto postarać się o zdobycie „Chronology of Kai Yuan Tung Bao” Rogera Wai San Doo?

Zdecydowanie warto.

Yujia 榆莢 Ban Liang 半兩

Nominał: Ban Liang 半兩

Dynastia: Zachodni Han 西漢 206 rok p.n.e. – 8 rok n.e.

Cesarz: Gao Zu (Liu Bang) 高祖 (劉邦) 206-195 rok p.n.e.

Era panowania: brak

Data emisji: 199 – 186 rok p.n.e.

Mennica: –

Waga: 0,46g

Średnica: ok. 18mm

Materiał: Brąz

Uwagi: charakterystyczne, prymitywne emisje prywatne

Literatura: Hartill  7.10-7.13 (rzadkość 14), Schjöth: 86-87

Awers (prawo-lewo): Ban 半 Liang 兩

Rewers: czysty, bez znaków i napisów

Monety Ban Liang 半兩 zachowały treść legendy, odnoszącą się do ich ustawowej wagi (½ Liang = 12 Zhu = ok.8g.), nawet w momentach, w których ta ulegała drastycznej redukcji. Przykładem tego są emisje zwane nasionami wiązu, czyli Yujia 榆莢 (ang. Elm Seed). Monety te były legalnymi emisjami prywatnymi, które rozpoczęto pod koniec panowania dynastii Qin 秦 (221-207 rok p.n.e.). Postępujący upadek dynastii odzwierciadlała między innymi degeneracja monet. Odlewane  wyjątkowo prymitywnie, osiągały wagę nawet poniżej 0,5g, oraz średnicę kilkunastu milimetrów – stąd nazwa nawiązująca do wspomnianych nasion. Były to ostatnie monety produkowane przed upadkiem Qinów w roku 207 p.n.e.

Po objęciu władzy przez dynastię Han 漢 w roku 206 p.n.e. i przejęciu tronu przez Liu Banga 劉邦 (cesarza Gao Zu 高祖 206-195 r p.n.e.) nie wprowadzono do obiegu nowych monet.

W obrocie, w pierwszych latach nowych rządów, funkcjonują Ban Liangi dynastii Qin 秦半兩, zarówno wspomniane powyżej, ekstremalnie lekkie Yujia Ban Liang 榆莢半兩, jak i monety starszych emisji w wielu, przeróżnych wariantach wag i średnic.

Dopiero w roku 199 p.n.e. Gao Zu 高祖 nakazuje dekretem cesarskim prywatne emisje (Sizhu 私鑄) Yujia Ban Liang 榆莢半兩, wracając poniekąd do monet poprzedniej dynastii.

Wracając poniekąd, gdyż nie do końca jest jasne, czy w rzeczywistości okres od upadku dynastii Qin 秦 w roku 207 p.n.e. do momentu wydania dekretu w 199 r n.e. był przerwą w odlewaniu monet, czy jednak w czasach tych kontynuowano emisje poprzedników, a rozporządzenie Cesarza tylko narzuciło i ujednoliciło prywatnym emitentom parametry.

Monety Yujia Ban Liang 榆莢半兩 odlewane za czasów dynastii Han 漢 są praktycznie takie same ja te z czasów Qin 秦. Nic dziwnego, gdyż odlewano je w tych samych warunkach, zachowując te same parametry i oczywiście inskrypcje. Nie jest możliwe rozróżnienie ich na podstawie cech zewnętrznych, a przypisać je do konkretnej dynastii możemy jedynie dzięki datowaniu odkryć archeologicznych z których pochodzą.

Tak drobne monety sprawiały duże kłopoty przy zawieraniu transakcji. Dla przykładu, gdyby w owych czasach przyszło zapłacić za konia monetami Yujia Ban Liang 榆莢半兩, trzeba by było wydać ich 400.000 – 1.000.000 sztuk, natomiast za ok.30kg ziarna (1 picul) – 10.000 sztuk (gdy „normalna” cena wynosiła 10-60 monet).

Cesarz Gao Zu 高祖 do końca panowania nie wprowadza nowych, oficjalnych emisji i dopiero jego żona Lu Zhi 呂雉,  jako cesarzowa wdowa w roku 186 p.n.e. wycofuje Sizhu Yujia Ban Liang 私鑄榆莢半兩 i nakazuje emisje nowych, dużych monet Ban Liang 半兩 w standardzie 8 Zhu 八銖 (6-7 gram).

Gao Zu (Liu Bang) 高祖 (劉邦) był pochodzenia chłopskiego, co Sima Qian 司馬遷 (145-86 p.n.e.) wyraźnie podaje w „Zapiskach Historyka”: „A jednak z szeregów prostego ludu wyszedł człowiek królewski”. Jednak niektórzy chcieli inaczej i próbowali przypisać Cesarzowi mityczne pochodzenie. W  późniejszym dziele, kronice dynastii Han 漢(Hanshu 漢書) autorstwa Ban Gu 班固 (32-92) można przeczytać o tym, iż matka powiła go po „spotkaniu” ze smokiem. W rzeczywistości Liu Bang 劉邦 jest przykładem wybicia się jednostki z chłopstwa na sam szczyt Cesarstwa. Wstąpiwszy do armii Qin 秦 służył jako oficer. Po śmierci Qin Shi Huang Di 秦始皇帝 opuścił armię by w końcu dowodzić własną, jedną z wielu w tym czasie,  grupą powstańców. Gdy upada dynastia Qin 秦 karty rozdaje najważniejszy z buntowników, dowódca rebelii  – Xiang Yu 項羽 (232-202 p.n.e) i dzieli Chiny  na 18 królestw. Liu Bang 劉邦 zostaje królem niewielkiego Han 漢.

Mając już na tapecie Xiang Yu 項羽, wspomnieć należy, iż podczas zniszczenia stolicy Qinów, dokonuje on spalenia biblioteki cesarskiej, czym uczynił prawdopodobnie więcej złego w historii literatury chińskiej niż cesarz Qin Shi Huang 秦始皇 edyktem z roku 213 p.n.e. nakazującym spalenie ksiąg.

W podzielonym państwie wybuchają walki wewnętrzne. Po krótkim czasie Liu Bang 劉邦 rozpoczyna nową wojnę o zjednoczenie Chin. Koniec końców dochodzi do jego starcia z Xiang Yu 項羽, któremu władza nad cesarstwem wymknęła się z rąk, z czego zwycięsko wychodzi ten pierwszy. W 202 roku p.n.e., po zwycięstwie armii Liu Banga 劉邦, ta ogłasza go cesarzem, na co po trzykrotnym odmówieniu (jak nakazywała etykieta) przystaje. Liu Bang 劉邦 zakłada dynastie Han 漢 mając już pod kontrolą praktycznie całe państwo. Jako cesarz rządzi Państwem Środka do roku 195 p.n.e. a nam znany jest głównie pod swoim imieniem pośmiertnym Gaozu 高祖.

Wracając do samych monet Yujia Ban Liang 榆莢半兩, to być może ze względu na swój prymitywizm, nieczytelne inskrypcje, nie obrobione nadlewki (to wszystko standard w przypadku tych monet), czy wreszcie bardzo małe gabaryty, nie są one szczególnym obiektem westchnień amatorów keszówek. Jednak są to monety, którym warto się przyjrzeć. Właśnie swoją jakością podkreślają jakość czasów, w jakich były emitowane. Dzisiaj są to monety popularne, łatwo dostępne (David Hartill ocenił ich rzadkość na 14 w swoim katalogu „Cast Chinese Coins”) w cenie przysłowiowego dolara.

Ban Liang 半兩

Nominał: Ban Liang 半兩

Dynastia: Zachodni Han 西漢 206 r p.n.e. – 8 r n.e.

Cesarz: Wu Di 武帝 141-87 r p.n.e.

Era panowania: Jianyuan 建元 (140 – 135 p.n.e.) – Hòuyuán 後元 (88 – 87 p.n.e.)

Data emisji: 5 rok Jianyuan 建元 – 5 rok Yuanshou 元狩 (136 – 118 rok p.n.e.)

Mennica: –

Waga: 2,42g

Średnica: 25,2-26,1mm

Materiał: Stop miedzi

Uwagi: 4 Zhu Shizhi Liang 四銖 十字兩

Literatura: Hartill  7.29 (rzadkość 14)

Awers (prawo-lewo): Ban 半 Liang 兩

Rewers: czysty, bez znaków i napisów

W roku 175 p.n.e. cesarz Wen 文帝 (179 p.n.e. – 157 p.n.e.) wprowadza, dotyczący stopu i wagi, standard dla monet Ban Liang 半兩, wg którego monety mają ważyć 4 Zhu , gdzie 1 Zhu wynosi 36 Shu, a z kolei 1 Shu to 0,023g. Stąd monety, wg cesarskiego rozporządzenia, winny mieć około 3,3 g. Zauważyć warto, że już ustawowo monety były 3 razy lżejsze niż wskazywał ich nominał (Ban Liang, czyli pół Lianga = 12 Zhu), natomiast w praktyce nie osiągały one nawet tej wagi, ważąc w większości około 2 do 3 gramów (choć najlżejsze nawet  1,1g). Jest to kolejna oficjalna obniżka wagi monet Ban Liang 半兩.

W roku 136 p.n.e. panujący ówcześnie cesarz Wu Di 武帝 (141 p.n.e. – 87 p.n.e.) wprowadza reformę, którą nadal utrzymuje monety Ban Liang w standardzie 4 Zhu 四銖半兩, z tą różnicą, że nowe monety są lżejsze od ich poprzedniczek z lat 175-140. 1 Zhu zostaje zredukowany z 36 do 30 Shu. Stąd nowa moneta Ban Liang 半兩 ważyć ma 120 Shu x 0,023g czyli 2,76g. Znane są egzemplarze zarówno cięższe jak i dużo lżejsze. Były to ostanie oficjalne emisje Ban Liangów 半兩 przed wprowadzeniem monet Wu Zhu 五銖 w roku 118 p.n.e.

Przy okazji należy wspomnieć, iż nie jest do końca jasne, czy emisje nowych lżejszych Ban Liangów 4 Zhu 四銖半兩  emitowanych przez Wu Di 武帝 od roku 136 p.n.e., oddzielały w latach 140-136 od ich cięższych poprzedników (monet cesarza Wena 文帝) emisje monet San Zhu 三銖, czy San Zhu 三銖 pojawiły się dopiero pomiędzy nimi, a pierwszymi Wu Zhu 五銖 w latach 119-118 p.n.e.

Prezentowana moneta pochodzi z emisji Ban Liangów 半兩 z lat 136-118 p.n.e. cesarza Wu 武帝. Ten konkretny egzemplarz należy do typu Shizi Liang 十字兩 (jednego z trzech, odlewanych wówczas, typów obok Renzi Liang 人字兩 i Shanzi Liang 山字兩), na co wskazuje kształt znaku Liang 兩 – wnętrze znaku wygląda jak znak Shi 十 (Hartill podaje, że dół znaku Liang 兩 przypomina literę E położoną na boku), oraz posiada podniesione obrzeże na awersie (monety Wu Zhu 五銖 posiadają je już zarówno na awersie jak i na rewersie).

Cesarz Wu 武帝 wszedł na tron w wieku 15 lat i panował przez 54 lata, co stanowi rekord trwania na cesarskim tronie wśród władców dynastii Han 漢朝 jak i dynastii późniejszych. Dłuższe panowanie sprawował dopiero cesarz Kang Xi 康熙 (1661-1722) dynastii Qing 清朝 (1636-1912). Wu Di 武帝 otrzymał do rządzenia silne i ustabilizowane państwo. Za jego rządów Chiny były potęgą, a swoim terytorium zbliżone były do obecnego kształtu Państwa Środka. To za jego czasów wprowadzono zasadę nazywania er panowania cesarzy – nianhao (sam panował przez 11 er). W 118 roku p.n.e. wprowadzono reformę menniczą, odchodząc od Ban Liangów i rozpoczynając, trwający około 700 lat okres monet Wu Zhu 五銖. Cesarz zmarł w roku 87 p.n.e.

Bu Quan 佈泉 Zaoqian 鑿錢

Nominał: 1 Wen 一文 ( 5 Zhu 五銖)

Dynastia: Xin 新 9-23

Cesarz: Wang Mang 王莽 9-23

Era panowania: –

Data emisji: –

Mennica: –

Waga: 1,30g

Średnica: 17,7-18,4mm

Materiał: Brąz

Uwagi: wariant z połową kropki nad otworem i podwójnym wewnętrznym obrzeżem na awersie, inskrypcja zapisana pismem Xuan Zhen 懸針

Literatura: Hartill, Jen, Schjöth – nie notują

Awers (prawo – lewo): Bu 佈 Quan 泉

Rewers: czysty, bez znaków i napisów

Zaoqian 鑿錢 Bu Quan 佈泉 to monety powstałe przez wycięcie z tradycyjnej monety Bu Quan 佈泉 jej środka. Był to jeden ze sposobów redukcji wagi monet, przy czym były to emisje oficjalne. Są one spotykane w znaleziskach wraz z Zaoqian Da Quan Wu Shi 鑿錢 大泉五十 czy Zaoqian Huo Quan 鑿錢 貨泉. Prawdopodobnie pod koniec panowania Wang Manga ludność używała jedynie małych, zredukowanych monet zarówno obcinanych, jak i odlewanych, o czym świadczą odkrycia z tego okresu.

Przedstawiona tutaj moneta jest wariantem, który posiada pół kropki nad otworem oraz podwójne obrzeże wewnętrzne na awersie.

Monety Bu Quan 佈泉 przypisuje się piątej (ostatniej) reformie monetarnej Wang Manga 王莽.

Shao Sheng Yuan Bao 紹聖元寶

Nominał: 2 Wen 二文

Dynastia: Północny Song 北宋 960-1127

Cesarz: Zhe Zong 哲宗 1085–1100

Era panowania: Shaosheng 紹聖 1094–1098

Data emisji: 1094-1098

Mennica: –

Waga: 5,60g

Średnica: 29,9-30,2mm

Materiał: Brąz

Uwagi: odczyt zegarowy, pismo biegnące (kursywne) Xing Shu 行書, dwa błędy mennicze –  prześwit oraz ślad uszkodzenia formy

Literatura: Hartill 16.319 (rzadkość 15), Schjöth 595

Awers (góra – prawo – dół – lewo): Shao 紹 Sheng 聖 Yuan 元 Bao 寶

Rewers: czysty, bez znaków i napisów

Shao Sheng Yuan Bao 紹聖元寶 to emisje cesarza Zhe Zonga 哲宗 (1085–1100) z okresu drugiej ery jego panowania Shaosheng 紹聖 (1094–1098).

Monety o nominale 2 Wen, z napisami w stylu kursywnym Xing Shu 行書 odlewano zarówno z brązu, jak  i z żelaza. Także z brązu i z żelaza produkowano dwuwenówki w stylu małopieczęciowym Xiaozhuan Shu 小篆書.

Monety o wartości 1 Wen emitowano w takiej samej konfiguracji, czyli jako brązowe i żelazne Xing Shu 行書, oraz brązowe i żelazne Xiaozhuan Shu 小篆書.

Wszystkie powyżej wymienione monety posiadały inskrypcje o odczycie zegarowym.

Miały też miejsce emisje monet Shao Sheng Tong Bao 紹聖通寶 o wartości jeden, odlewane i z brązu, i z żelaza, z legendą zapisaną w stylu Kai Shu 楷書, w tym wypadku o odczycie góra-dół-prawo-lewo.

Niektóre źródła podają jeszcze istnienie ekstremalnie rzadkich, brązowych Shao Sheng Zhong Bao 紹聖重寳 2 Wen 二文 Xing Shu 行書.

Produkcja monet za czasów Północnej Dynastii Song 北宋 osiągała rozmiary, jakimi nie mogą pochwalić się inne dynastie. Powoduje to, występowanie dużej ilość monet tego okresu na rynku w stosunku do monet innych dynastii, a zarazem dużą ilość monet z błędami menniczymi. I jak emisje ery Shaosheng 紹聖  wcale nie należą do tych najczęściej obarczonych błędami wśród emisji Północnej Song 北宋, tak prezentowana tutaj Shao Sheng Yuan Bao 紹聖元寶 posiada takowe dwa – prześwit (spowodowany z byt małą ilością płynnego metalu, jaki wpłynął do wewnątrz formy lub złym jego rozprowadzeniem w formie), oraz ślad uszkodzenia formy (który został wypełniony przez płynny metal).

Wu Zhu 五銖

Nominał: 5 Zhu 五銖

Dynastia: Wschodni Han 東漢 25-220

Cesarz: Guang Wu 光武 25-57 – Ming 明 57-75

Era panowania: Jianwu 建武 25-56 – Yongping 永平 58-75

Data emisji: 40-75

Mennica: –

Waga: 2,69g

Średnica: 25,72-25,83mm

Materiał: Brąz

Uwagi: pismo małopieczęciowe – Xioazhuan Shu 小篆書, błąd menniczy – zdwojony znak Zhu 銖

Literatura:

Awers (prawo – lewo): Wu 五 Zhu 銖

Rewers: czysty, bez znaków i napisów

Moneta z wczesnego panowania Wschodniej Dynastii Han 東漢朝 (25-220), emitowana pomiędzy 40 a 75 rokiem, czyli pomiędzy 16 rokiem ery Jianwu 建武 (25-56) cesarza Guang Wu 光武 (25-57) a 18 rokiem ery Yongping 永平 (58-75) cesarza Ming 明 (58-75).

Po śmierci Wang Manga 王莽, rozprawiwszy się z resztkami jego armii oraz powstańczą armią Czerwonych Brwi, a także wyeliminowawszy konkurentów do tronu, Guang Wu 光武 (Liu Xiu 劉秀) ogłasza się cesarzem w roku 25 i przywraca dynastie Han 漢. Przenosi stolicę ze zniszczonego Changan 長安 (obecnie Xi’an 西安, w którym zaczynał się i kończył Jedwabny Szlak) na wschód, do Luoyang 洛陽 (słynącego ze Świątyni Białego Konia – Baima si 白馬寺, pierwszego klasztoru buddyjskiego w Chinach, wybudowanego w roku 68 na rozkaz cesarza Ming 明)  -stąd nazwa Wschodnia Dynastia Han 東漢朝.

Guang Wu Di 光武帝 łączył w sobie ponoć sprzeczne cechy. Jak w życiu oficjalnym był zwolennikiem konfucjanizmu, tak w życiu prywatnym miał skłonności w kierunku taoizmu i praktyk magicznych. Przywrócił instytucję uczonych erudytów oraz akademię cesarską. Kontynuował wprowadzone podczas dynastii Xin 新 (9-23) ceremonie i rytuały.

Następcą Guang Wu Di 光武帝 był jego czwarty syn, Ming Di 明帝 panujący w latach 58-75. Zdolny administrator, przeciwnik korupcji wśród urzędników, budowniczy szkoły konfucjańskiej w Luoyang 洛陽. Za jego rządów w Chinach zaczął rozprzestrzeniać się buddyzm. Zarządził by po jego śmierci nie budować mu osobnej świątyni, lecz czcić go wraz z kultem swej matki. W dużej mierze stało się to tradycją dla pozostałych cesarzy tej dynastii – czczono ich wraz z cesarzem Guang Wu 光武.

Po reformach monetarnych Wang Manga 王莽, powróciły wraz z dynastią Han 漢 monety Wu Zhu 五銖, których forma , czyli brak odwołania inskrypcji do tytułu panującego, pozwalała im na funkcjonowanie, praktycznie niezmienionym, podczas panowania wielu władców czy różnych dynastii. Inskrypcja na monecie mówiła o jej nominalnej wadze, czyli 5 Zhu (1 Zhu = 0,65g).

Przedstawiona na zdjęciach moneta posiada ciekawy błąd menniczy – zdwojony znak Zhu 銖. Być może, jak niektórzy sugerują, świadczy to o używaniu patryc pojedynczych znaków do odciskania ich w glinie, tworząc formy w których odlewano monety, a w tym przypadku znak Zhu 銖 odciśnięto dwukrotnie? Z drugiej strony matryce do produkcji monet w tamtych czasach były ryte w kamieniu lub brązie, a do wykonywanych ich z gliny używano patryc w postaci całych matryc wzorcowych, a nie pojedynczych monet czy znaków. Więc może zdublowany znak jest wynikiem nie do końca udanej poprawki formy czy matrycy wzorcowej przez rytownika?

 

Często spotykamy dyskusje dotyczące stanów zachowania danych numizmatów. Toczą się zawzięcie, miedzy innymi na forach internetowych, a niekiedy ilu dyskutujących, tyle zdań.

Jak w przypadku bitych monet temat jest praktycznie zdefiniowany w literaturze przedmiotu, tak w przypadku monet odlewanych jest cisza w eterze. Nie poruszają go popularne pozycje typu katalogi Gornego czy Hartilla (nie wspominając już o skąpych źródłach w języku polskim).

Z pomocą przychodzi, i tu dla mnie zaskoczenie, David Jen w swojej pracy „Chinese coins. Identification and Price Guide”. Zaskoczenie, gdyż jest wiele zastrzeżeń co do tego katalogu, ale to już zostawić należy na inną okazję. Tak czy inaczej, jako chyba jedyna popularna i dostępna dla nas praca, naprowadza nas na trop, jak określić stany zachowania monet keszowych. Może jest to dobry punkt wyjścia, by zrobić trochę porządku w tym temacie na naszym podwórku.

Jen dokonuje podziału na pięć stanów zachowania, uważając to za wystarczające w przypadku chińskich keszówek. Natomiast, w jego opinii, do stanu pierwszego (menniczego) kwalifikować się mogą jedynie niektóre monety wzorcowe dynastii Qing. W przypadku pozostałych nie jest realne, żeby zakwalifikowały się do monet menniczych.

A jak to dokładnie wygląda wg autora „Chinese coins. Identification and Price Guide”? Cytat poniżej:

Stan 1. (menniczy UNC) – monety wzorcowe dynastii Qing, które nigdy nie trafiły „do ziemi”, złoto-żółtego koloru, jasne i błyszczące, bez znaków obiegu czy uszkodzeń.

Stan 2. (znakomity EF/XF) – znaki legendy ostre i czyste, bez znamion obiegu czy uszkodzeń, bardzo pięknie spatynowane.

Stan 3. (bardzo piękny VF) –  bardzo małe znamiona obiegu czy korozji, wszystkie kreski znaków ostre i czyste, ładna kolorowa patyna.

Stan 4. (piękny F) – raczej poważne ślady korozji czy zużycia obiegiem, jednak wszystkie kreski znaków legendy wciąż rozpoznawalne, nieatrakcyjna patyna.

Stan 5. (dobry G) – monety całkiem zużyte lub poważnie uszkodzone, niektóre kreski znaków wytarte, zniszczona patyna, zdeformowany kształt.

Tyle teorii. W praktyce wiele monet keszowych spotykanych w handlu kryje swoje walory pod wszelkiego rodzajem nawarstwieniami czy wręcz skamieniałą ziemią. Często są nieczyszczone lub co gorsza czyszczone nieumiejętnie. Niekiedy, kłania się sama jakość wykonania monet, która gdy jest kiepska, może być mylona ze zużyciem, co szczególnie dotyczy okresów zamętu w Cesarstwie czy dynastii lub państw mniej „cywilizowanych”.

Choć w podanym przez Jena systemie oceny stanów zachowania monet keszowych brakuje mi jeszcze stanu „bardzo dobry” i „zły”, to propozycja wydaje mi się rozsądna.

Jian Yan Tong Bao 建炎通寳

Nominał: 2 Wen 二文

Dynastia: Południowa Song 南宋 1127-1289

Cesarz: Gao Zong 高宗 1127-1162

Era panowania: Jianyan 建炎 1127-1130

Data emisji: 1127-1130

Mennica: –

Waga: 6,68g

Średnica: 30,70-30,97mm

Materiał: Brąz

Uwagi: pismo regularne – Kai Shu 楷書

Literatura: Hartill 17.29 (rzadkość 14) – kwadratowe Bao 寳

Awers (góra – dół – prawo – lewo):  Jian 建 Yan 炎 Tong 通 Bao 寳

Rewers: czysty, bez znaków i napisów

Gao Zong 高宗 (1127-1162), dziewiąty syn cesarza Hui Zonga 徽宗 (1101-1125), był założycielem i pierwszym cesarzem Południowej Dynastii Song 南宋 (1127-1289), którą powołał do życia w roku 1127, po ucieczce na południe przed Dżurdżenami dynastii Jin 金 (1115-1234), kiedy ci podbili północne Chiny.

Monety emitował podczas obu swych er panowania – Jianyan 建炎 oraz Shaoxing 紹興.

Pierwszymi emisjami, w czasach ery Jianyan 建炎 (1127-1130) były Jian Yan Yuan Bao 建炎元寳, które pokazały się w roku 1127 w nominałach jeden Wen, z inskrypcjami wykonanymi pismem urzędowym Li Shu 隸書, oraz małopieczęciowym Xiaozhuan Shu 小篆書. Kilka miesięcy później, w tym samym roku, pojawiły się Jian Yan Tong Bao 建炎通寳 z napisami w stylu regularnym Kai Shu 楷書 o nominałach jeden, dwa i trzy Weny, a także Xiaozhuan Shu 小篆書 również jako monety jedno-, dwu- i trzykeszowe. W tych czasach odlewano małe (1 Wen) Jian Yan Tong Bao 建炎通寳 z żelaza z napisami wszystkimi trzema stylami, a także duże (3 Wen), brązowe Jian Yan Zhong Bao Xiaozhuan Shu 建炎重寳 小篆書.

Przesądy zakończyły erę Jianyan 建炎, po tym jak w stolicy doszło do poważnych pożarów. Ponieważ znak yan 炎, składa się z dwóch znaków huo 火 co oznacza ogień, uznano to za przyczynę pecha.

Druga era, Shaoxing 紹興 (1131-1162), przyniosła zestaw monet o podobnym charakterze. W wersji Xiaozhuan Shu 小篆書 produkowano monety z inskrypcją Shao Xing Yuan Bao 紹興元寳 o nominałach jeden, dwa i trzy Weny z brązu, a wersji Kai Shu 楷書 nominały jeden, dwa i trzy Weny z brązu, plus jeden i dwa z żelaza. Gao Zong 高宗 wypuszcza również monety z inskrypcją Shao Xing Tong Bao 紹興通寳 (Kai Shu 楷書) wykonane z brązu (jeden, dwa i trzy Weny), oraz żelazne jedno i dwuwenówki.

Kai Xi Tong Bao 開禧通寳

Nominał: 2 Wen 二文

Dynastia: Południowa Song 南宋 1127-1289

Cesarz: Ning Zong 寧宗 1195-1224

Era panowania: Kaixi 開禧 1205-1207

Data emisji: 1207

Mennica: Qichun, Hubei

Waga: 7,06g

Średnica: 29,3mm

Materiał: Żelazo Fe

Uwagi: odczyt zegarowy, pismo regularne – Kai Shu 楷書, na rewersie Chun 春 (oznaczenie mennicy Qichun, prowincja Hubei) na górze, san 三 (trzy, oznaczenie roku emisji – trzeci rok ery panowania Kaixi 開禧 tj. rok 1207) na dole

Literatura: Hartill 17.522

Awers (góra – prawo – dół – lewo):  Kai 開 Xi 禧 Tong 通 Bao 寳

Rewers (góra – dół): Chun 春 san 三

Kai Xi Tong Bao 開禧通寳 to monety cesarza Ning Zonga 寧宗 panującego od roku 1195, kiedy to odziedziczył tron po swoim ojcu cesarzu Guang Zongu 光宗 (1190-1194), aż do swej śmierci w roku 1224. Ning Zong 寧宗 był czwartym cesarzem Południowej Dynastii Song 南宋 (1127-1289).

Obok żelaznych Kai Xi Tong Bao 開禧通寳, emitowanych w nominałach 1 i 2 Wen, produkowano również monety żelazne o wartości 3 Wen z inskrypcją Kai Xi Yuan Bao 開禧元寳. Odlewano wówczas także monety z brązu o wartości 1 i 2 Wen.

Mennictwo Ning Zonga 寧宗 jest bardzo bogate. Wprowadził on osobne emisje podczas wszystkich er panowania za swoich rządów: Qingyuan 慶元 (1195-1200), Jiatai 嘉泰 (1201-1204), Kaixi 開禧 (1205-1207) oraz Jiading 嘉定 (1208-1224). Podczas ostatniej ery, w latach 1208-1210, odlewano również monety z inskrypcją Sheng Song 聖宋 (Yuan Bao 元寳 i Zhong Bao 重寳), która była tytułem dynastycznym (Najświętsza Song).

 

Si Chu 四出 to termin składający się z dwóch znaków. Si 四, co znaczy „cztery” oraz Chu 出, co znaczy „wychodzić”. Zwrotu tego używa się do określania monet o czterech promieniach na rewersach, biegnących z czterech naroży kwadratowego otworu do zewnętrznego obrzeża monety. Dla monet tych spotyka się również zamiennie termin Jiao Qian 角錢, gdzie Jiao 角to tyle co narożnik, a Qian 錢 to moneta.

Monety Si Chu 四出 generalnie spotyka się w emisjach Wu Zhu 五銖, oraz w emisjach monet Wang Manga 王莽.

Na zdjęciu poniżej charakterystyczne, żelazne Si Chu Wu Zhu 四出五銖 cesarza Wu Di 武帝 (502-549) dynastii Liang 梁, odlewane od roku 523 – czwartego roku ery Putong 普通, za czasów Dynastii Południowych i Północnych 南北朝 (420-589).

Si Chu Wu Zhu 四出五銖 Wu Di 武帝 Liang 梁