Huichang 會昌 to jedyna dewiza panowania jaką obrał cesarz Wu Zhong 武宗, osiemnasty władca dynastii Tang 唐 (618-907), za swych rządów w latach 841-846. W owych czasach, podupadania już dynastii, borykano się z potrzebą zwiększenia podarzy pieniądza przy jednoczesnym niedoborze miedzi. Pod koniec ery Huichang znaleziono rozwiązanie.

Wu Zhong będąc gorliwym wyznawcą taoizmu, był również zawziętym przeciwnikiem buddyzmu. Buddyzm, który w tym czasie zdążył już w Chinach rozkwitnąć i umocnić się na tyle, że klasztory buddyjskie zwolnione były z podatków, uważał za obcą religię szkodzącą państwu. Stąd został on zakazany, a cesarz działając przeciwko wyznawcom rozkazał zniszczyć klasztory i sanktuaria. Zarekwirowane brązowe posągi, dzwony i inne przedmioty kultu polecił przetopić. Z pozyskanego w ten sposób metalu w roku 845,  piątym roku ery, rozpoczęto emisję nowych monet Kai Yuan Tong Bao 開元通寶, która zakończyła się w roku kolejnym wraz ze śmiercią i tym samym końcem rządów Wu Zhonga. Z nadejściem jego następcy, cesarza Xuan Zonga 宣宗 (846-859), sytuacja odwróciła się i z monet ery Huichang odlewano buddyjskie posągi…

Kai Yuany ery Huichang zasługują na szczególną uwagę z kilku powodów.

Monety tej emisji posiadają jako jedyne z monet Kai Yuan Tong Bao dynastii Tang chińskie znaki na rewersach. Czyni to je na tyle charakterystycznymi, iż potraktowano je jako pewien kamień milowy w chińskiej numizmatyce i wyróżniono je spośród pozostałych Kai Yuanów nadając im nazwę Huichang Kai Yuan.  Znaków, a tym samym odmian monet ery Huichang, łącznie jest 23. Każdy z nich reprezentuje okręg administracyjny w jakim znajdowała się mennica, w której dane monety odlano (często można znaleźć informacje, że są to oznaczenia mennic, co jest jednak tylko domniemaniem, gdyż teksty historyczne nie zawierają nazw mennic z okresu Huichang). Wyjątkiem jest znak Chang 昌, który oznacza nazwę ery. Dodatkowo, znaczenie znaku 永 Yong jest niejasne i istnieją różne teorie na ten temat. Niektórzy numizmatycy skłaniają się ku temu, że monety z 永 odlewane były za czasów Pięciu Dynastii i należą do mennictwa Południowego Królestwa Tang (Nan Tang 南唐 937-975).

Kai Yuan Tong Bao 開元通寶 ze znakiem Luo 洛 powyżej otworu na rewersie, 23,85-23,89mm, 3,73g.

 

To właśnie dzięki rewersom możemy monety te bezspornie datować, gdyż awersy posiadają cechy poprzednich emisji. Powodem tego było wykorzystanie obiegowych monet emitowanych w poprzednich okresach dynastii Tang jako monet matek do produkcji form, skracając tym samym proces produkcji. Znaki na rewersach z kolei wykonywano bezpośrednio w formie używając do tego celu specjalnie przygotowanych punc. Czyniono to oczywiście ręcznie. Wiele monet posiada rewersy wyglądające jakby pracownik mennicy używał punc w pospiechu i odciskał je trochę na oślep czy zbyt mocno. Znaki są często przekrzywione, zdwojone, potrafią zawadzić o podniesione obrzeże monety. Niektóre posiadają relief wyraźnie zbyt wysoki,  a czasem możemy obok takiego znaku znaleźć ślad po krawędzi puncy (skutki zbyt głębokiego jej odciśnięcia). Spotkamy też znaki na monetach w odbiciu lustrzanym, co może wskazywać na to, że pracownik mennicy rył je w formie ręcznie i wykonał przez pomyłkę w pozytywie.

Kai Yuan Tong Bao 開元通寶 ze zdwojonym znakiem Jing 京 powyżej otworu, oraz półksiężycem poniżej otworu na rewersie, 24,15-24,37mm, 3,55g.

 

Ludzkie błędy, pośpiech czy niechlujstwo, również użycie monet obiegowych w miejsce monet matek spowodowały, że emisje Huichang Kai Yuan są generalnie słabego wykonania.

Spis oznaczeń na rewersach:

  1. CHANG 昌 – tytuł panowania Huichang 會昌
  2. JING 京 – ówczesna stolica Chang’an 長安
  3. LUO 洛 – Luozhou 洛州
  4. YI 益 – Yizhou 益州
  5. LAN 藍 – Lantian-xian 藍田縣
  6. XIANG 襄 – Xiangzhou 襄州
  7. JING 荆 – Jingzhou 荆州
  8. YUE 越 – Yuezhou 越州
  9. XUAN 宣 – Xuanzhou-xian 宣州縣
  10. HONG 洪 – Hongzhou 洪州
  11. TAN 潭 – Tanzhou 潭州
  12. YAN 兗 – Yanzhou 兗州
  13. RUN 潤 – Runzhou 潤州
  14. E 鄂 – Ezhou 鄂州
  15. PING 平 – Pingzhou 平州
  16. XING 興 – Xingzhou 興州
  17. LIANG 梁 – Liangzhou 梁州
  18. GUANG 廣 – Guangzhou 廣州
  19. ZI 梓 – Zizhou 梓州
  20. FU 福 – Fuzhou 福州
  21. DAN 丹 – Danzhou 丹州
  22. GUI 桂 – Guizhou 桂州
  23. YONG 永 – Yongzhou 永州 (sprawa znaczenia 永 jest wciąż dyskusyjna)

Roger Wai San Doo w „Chronology of Kai Yuan Tung Bao” wskazuje dodatkowo monety Kai Yuan z jeszcze jednym oznaczeniem – QING 清. Dodaje on jednak tutaj adnotację, iż wymaga to jeszcze dalszych badań. Monety takie znaleziono w prowincji Shaanxi.

Jak wspomniano, monety Huichang Kai Yuan były odlewane w pośpiechu. Pomimo krótkiej (dwuletniej) emisji ich produkcja musiała mieć spore rozmiary. Odkrywane w depozytach w dużych ilościach, dziś w większości są monetami popularnymi. Oprócz oznaczeń prowincji znajdziemy na rewersach dodatkowe oznaczenia w postaci kropek czy półksiężyców. David Hartill w „Cast Chinese Coins” w piętnastostopniowej skali rzadkości ocenia je na 5 do 14 punktów (pozycje w katalogu 14.50 – 14.97).

Kai Yuan Tong Bao 開元通寶 ze znakiem Run 潤 powyżej otworu na rewersie, 23,34-23,42mm, 3,41g.

 

Na zdjęciu wyróżniającym wpis: Kai Yuan Tong Bao 開元通寶 ze znakiem Jing 京 powyżej otworu na rewersie, 23,70-23,87mm, 4,64g.

 

„Chronology of Kai Yuan Tung Bao” Rogera Wai San Doo to książka skierowana oczywiście głównie do sympatyków Kai Yuanów. Jak to bywa najczęściej, w przypadku takich pozycji, podzielona jest ona na dwie części: opisową i katalogową, a całość zajmuje 112 stron formatu ciut mniejszego od A4.

Spójrzmy zatem, czym nas raczy autor w części opisowej.

Po tradycyjnym wstępie, otrzymujemy propozycję chronologii monet Kai Yuan Tong Bao 開元通寶, bazującą na podziale czasu emisji na trzy przedziały: wczesny okres – lata 621-713, okres środkowy – lata 713-844, oraz okres późny – lata 845-907. Jest to propozycja autora, oparta na badaniach archeologicznych i porównawczych.

Następnie Wai San Doo przechodzi do wariantów kaligrafii (rozkładając znaki wchodzące w skład legendy na czynniki pierwsze), opisuje znaki mennicze (półksiężyce, znaki paznokcia, gwiazdy etc.) i ich położenie na awersach i rewersach, by w końcu scharakteryzować 16 typów (nie licząc podtypów) Kai Yuanów i przypisać je do wspomnianych powyżej trzech okresów.

Tutaj wypada się na chwilę zatrzymać.

Większość z nas podczas identyfikacji chińskich monet keszowych, w tym atrybucji monet Kai Yuan Tong Bao 開元通寶, korzysta głównie z dwóch źródeł – katalogu „Cast Chinese Coins” Davida Hartill’a, oraz strony Zeno.ru (w obu miejscach, tak jak w omawianej pracy, spotkamy podział emisji Kai Yuanów na trzy okresy o nazwach wczesny, środkowy i późny).

Pewnie niejednokrotnie zdarzyło się nam konfrontować jedno źródło z drugim.

Korzystając z nich równolegle, prawdopodobnie nie uniknęliśmy zdezorientowania, gdy po przypisaniu konkretnych egzemplarzy Kai Yuanów do danego okresu panowania dynastii (emisji) na podstawie opisów Hartill’a, przeglądając Zeno okazało się, że monety te lądują tam jednak w okresie innym (pomijam oczywiście fakt, że na Zeno w Kai Yuanach nie do końca panuje porządek).

I odwrotnie, jeżeli ktoś wpadł na pomysł odniesienia monet z bazy Zeno do „Cast Chinese Coins” nie zawsze znalazł je w okresie dynastii o tej samej nazwie.

Należy mieć świadomość, że wyodrębnione w różnych źródłach okresy emisji Kai Yuan Tong Bao 開元通寶, pomimo tych samych nazw, to nie te same ramy czasowe.

Zaproponowany w omawianym tutaj katalogu „Chronology of Kai Yuan Tung Bao” Rogera Wai San Doo podział emisji na lata 621-713, 713-844, 845-907 zastosowano właśnie przy budowie kategorii dla tych monet na stronie Zeno.ru.

Hartill z kolei bazuje na podziale, jaki znajdziemy w „Typologie et chronologie des kai yuan ton bao des Tang” François Thierry’ego – wczesny okres 621 – 718 (Francois Thierry – typ I), środkowy okres 718 – 732 (Francois Thierry – typ II), późny okres 732 – 907 (Francois Thierry – typ III i typ IV).

Wróćmy do pracy Wai San Doo.

Kolejną rzeczą jaką otrzymujemy, to porcja informacji o parametrach Kai Yuan Tong Bao 開元通寶 (zarówno fizycznych jak i chemicznych) oraz o technikach mennicznych jakimi się przy ich produkcji posługiwano.

I tu (myślę, że nie tylko dla mnie) ciekawostka. Autor przedstawia pogląd, iż monety Kai Yuan Tong Bao 開元通寶 odlewane były w formach glinianych, w których uprzednio odciśnięto monety matki. Bazując na dostępnych i popularnych źródłach, chyba większość z nas jest utwierdzona w przekonaniu, że Kai Yuany to efekt odlewania w formach piaskowych, a w okresie dynastii Tang technologię tę stosuje się już powszechnie, mając za sobą czasy form glinianych.

Faktem jest jednak, że w 1992 roku w Shantung odkopano fragment glinianej formy do odlewania przedmiotowych monet, natomiast (z tego co wiem) jest to jedyny znany na świecie ślad stosowania do ich produkcji tej technologii (notabene został zaklasyfikowany jako skarb narodowy). Oczywiście o ile pojedyncze znalezisko nie przesądza sprawy i w żaden sposób nie dyskwalifikuje poglądu o odlewaniu Kai Yuanów w formach z piasku, to jednak każe zrewidować nasze stanowisko w tym temacie. Być może czas dynastii Tang 唐 uważać należy za okres przejściowy od form glinianych do form piaskowych.

Część opisowa kończy się krótkimi informacjami o fiducjarnych emisjach monet Qian Feng Quan Bao 乾封泉寶 i Qian Yuan Zhong Bao 乾元重寶.

W części katalogowej zilustrowano wszystkie zaproponowane wcześniej typy monet Kai Yuan Tong Bao 開元通寶, jak również kilka egzemplarzy nielegalnych, spiłowanych Mobianqian 磨邊錢 i obciętych Jianbianqian 剪邊錢, czy monet posiadających błędy mennicze. Znajdziemy tam również, wspomniane w części opisowej,  Qian Feng Quan Bao 乾封泉寶, Qian Yuan Zhong Bao 乾元重寶 oraz monety rebelii (756-763 n.e.) Shi Siming’a 史思明 – De Yi Yuan Bao 得壹元寶 i  Shun Tian Yuan Bao 順天元寶.

Książka została wydana w roku 2003, jako (jak sam autor określił) streszczenie dla nieznających języka chińskiego poprzedniej, wydanej w 1996 roku pracy „Kai yuan tong bao xi nian hui kao”  開元通寶繫年彙考.

Czy warto postarać się o zdobycie „Chronology of Kai Yuan Tung Bao” Rogera Wai San Doo?

Zdecydowanie warto.

Kai Yuan Tong Bao 開元通寳

Nominał: 1 Wen 一文

Dynastia: Południowe Tang 南唐 937-975 (10 Królestw 十國 904-978)

Cesarz: Li Houzhu 李後主 (Li Yu 李煜 ) 961-975

Era panowania: nie istnieje

Data emisji: 961

Mennica: –

Waga: 3,09g

Średnica: 24,30-24,55mm

Materiał: brąz

Uwagi: inskrypcja wykonana pismem małopieczęciowym Xiaozhuan Shu 小篆書

Literatura: Hartill 15.99 (rzadkość 14), Schjöth 446

Awers (góra – dół – prawo – lewo): Kai 開 Yuan 元 Tong 通 Bao 寳

Rewers: czysty, bez znaków i napisów

W roku 961, pierwszym roku swego panowania, emisji Kai Yuan Tong Bao 開元通寳 podejmuje się cesarz Li Houzhu 李後主 trzeci i ostatni władca Królestwa Południowego Tang 南唐. Forma monet opracowana została na wzór monet dynastii Tang 唐, natomiast z inskrypcją zapisaną pismem małopieczęciowym Xiaozhuan Shu 小篆書 (ang. seal script). Posiadały też trochę większą średnicę oraz szerszy rant od pierwowzoru. Do obrotu trafiły po emisjach monet Tang Guo Tong Bao 唐國通寳 poprzedniego cesarza Yuan Zong 元宗 (Li Jing 李璟 ).

Monety te zostały dobrze przyjęte zarówno przez rząd jak i społeczeństwo.

Występują również warianty z pismem urzędowym Li Shu 隸書 (ang. clerkly script).

Kai Yuan Tong Bao 開元通寶

Nominał: 1 Kesz ołowiany

Południowe Han 南漢 917-971 (10 Królestw 十國 904-978)

Cesarz: –

Era panowania: –

Data emisji: –

Mennica: –

Waga: 3,45g

Średnica: 22,5-23,6mm

Materiał: Ołów

Uwagi: przez zniekształcony znak Yuan 元 , niektóre źródła interpretują inskrypcję jako Kai Da Tong Bao 開大通寶

Literatura: Hartill 15.134 (rzadkość 12)

Awers (góra – dół – prawo – lewo): Kai 開 Yuan 元 Tong 通 Bao 寶

Rewers: czysty, bez znaków i napisów

Południowe Han 南漢 (917-971) to jedno z dziesięciu niezależnych państw jaki powstały na południu Chin po panowaniu Dynastii Tang 唐 (618-907). Założyciel państwa Liu Yan 劉巖 (późniejszy cesarz Gao Zu 高祖) uważał się za potomka Dynastii Han 漢朝 (206 p.n.e. – 220 n.e.). W tym czasie na północy rządziło po sobie pięć kolejnych dynastii, stąd okres ten znany jest w historii Chin jako Pięć Dynastii i Dziesięć Królestw 五代十國 (907-960).

Ołowiane monety keszowe, z nieporadną kaligrafią, są charakterystyczne dla Południowego Hanu. Pojawiają się również monety ze znakami Zhong Bao 重寳 .

W epoce Dziesięciu Królestw 十國 , monety z inskrypcja Kai Yuan Tong Bao 開元通寶 emituje również Królestwo Min 閩 (909-945) oraz Południowe Królestwo Tang 南唐 (937-975).

Kiedy od czasu do czasu trafi się nam obejrzeć pojedyncze chińskie monety keszowe można odnieść wrażenie , że są to monety niemalże takie same, a co najmniej bardzo podobne. Kilka, najczęściej cztery chińskie znaki na awersie, oraz gładki rewers, czasem ze znakami w innym, enigmatycznym dla nas języku. 

Xian Feng Zhong Bao dynastia Qing – awers

Xian Feng Zhong Bao dynastia Qing – rewers

Jeżeli jednak przyjrzymy się monetom różnych dynastii, czy różnych er panowania zestawionymi razem, zaskoczy nas ich różnorodność. Nawet monety tego samego typu potrafią występować w licznych wariantach, posiadać napisy w różnych stylach pisma czy być wykonane z  różnych metali.

Najprawdopodobniej nie będziemy jednak w stanie za wiele o nich powiedzieć czy przypisać im atrybucji, nie mówiąc już o tym, co konkretne znaki na monetach oznaczają.

Na początku, choćby przejrzenie kilkudziesięciu monet w katalogu może być męczące i skutecznie zniechęcić. Czytanie i próba zapamiętania łacińskiej transkrypcji również nie będą łatwe, a na dodatek różne źródła stosują jej różne rodzaje.

Co gdy jednak poczujemy pociąg do monet keszowych?

Okazuje się, że mennictwo keszowe nie jest sprawą bardzo trudną i można się w nim z powodzeniem poruszać. Moim zdaniem, tak jak i w innych przypadkach, sprawdzi się tutaj metoda małych kroków. Nie próbujmy ogarnąć wszystkiego na raz. Gdy podzielimy mennictwo keszowe na kawałki, tj. będziemy się z nim zapoznawać poszczególnymi dynastiami, erami panowania (nian hao) czy nawet poszczególnymi typami monet, przebrniemy przez gąszcz pozornych trudności. Ani się obejrzymy, monety keszowe staną się będą dla nas coraz bardziej czytelne, a numizmatyka keszowa coraz bardziej przyjazna i interesująca, a zapewniam że taka właśnie jest.

Podziału polecam dokonać nie koniecznie chronologicznie, a wręcz przeciwnie, wyrywkowo, zaczynając np. od władców czy czasów najbardziej nas interesujących. Będzie to łatwiejsze i da więcej przyjemności, a w przyszłości poskłada się w jedną, ułożoną kalendarzowo całość.

Oczywiście warto (wręcz inaczej się nie da) wpleść w naszą naukę elementy historii czasów w których dane monety były w obiegu.

Wspaniale nadającą się na początek przygody z monetami keszowymi jest moneta Kai Yuan Tong Bao.

To przykład jak wiele odmian i typów może posiadać moneta keszowa, to moneta charakterystyczna i łatwa do zapamiętania, a przede wszystkim rewolucja w mennictwie keszowym dająca mu nowy początek. Paweł Bohdanowicz i Hanna Krause w serii artykułów dotyczących monet keszowych (Przegląd Numizmatyczny nr 68/2010 – 72/2011) określają Kai Yuan Tong Bao „najbardziej znanym symbolem numizmatyki keszowej”.

1 Wen – Kai Yuan Tong Bao
(kierunek czytania inskrypcji góra-dół, prawo-lewo)

 

Kai Yuan Tong Bao pojawiają się w roku 621 wraz z reformą monetarną, założonej przez ród Li, dynastii Tang (618-970) zastępując zdewaluowane monety Wu Zhu emitowane od roku 118 p.n.e. aż do końca poprzedniej dynastii Sui (581-618).

 

Wu Zhu

Dynastia Tang stanowi okres rozwoju cesarstwa na wszystkich płaszczyznach. To rozkwit poezji, sztuki, handlu i gospodarki.

Wspomnianą reformę przeprowadził pierwszy cesarz dynastii Gao Zu (618-626), a wprowadzona moneta stanowiła 1/10 część Lianga czyli ok. 3,5 grama.

Ogromna zmiana to fakt, iż od Kai Yuan Tong Bao monety nie posiadają już inskrypcji odwołującej się do wagi jako wartości monety jak dotychczas (np. Ban Liang, Wu Zhu, San Zhu). Poziome znaki Tong Bao można przetłumaczyć jako „pieniądz obiegowy” i będą powielane na większości monet keszowych do końca cesarstwa.

W przyszłości pojawią się również monety z inskrypcją Zhong Bao (ciężka moneta) oraz Yuan Bao (pierwotna lub duża moneta).

Qian Yuan Zhong Bao – 10 Wen dyn. Tang

Xian Feng Yuan Bao – 200 Wen dyn. Qing (wątpliwa oryginalność)

Z kolei pionowe znaki w przypadku Kai Yuan Tong Bao nie są nazwą ery panowania (nian hao), jak na monetach późniejszych (moneta pojawiła się w erze Wu De, a nie w erze Kai Yuan).

Bartosz Zarębski na swoim blogu (http://monety-keszowe.blogspot.com/) podaje:

Dewiza monety kai yuan nie pełniła roli nian-hao, była hasłem propagandowym dynastii Tang, które informowało o wprowadzeniu nowego rodzaju pieniądza. Znaki awersu kai yuan tong bao tłumaczy się jako „pieniądz inauguracyjny”.

Monety Kai Yuan Tong Bao to wzór dla przyszłych monet keszowych.

 

Kai Yuan Tong Bao to monety z których można stworzyć naprawdę sporą i zróżnicowaną kolekcję.

Sam znak Yuan występuje w kilku odmianach: z krótką pierwszą poziomą kreską (w pierwszych emisjach), z drugą poziomą kreską z ramieniem z lewej lub prawej strony, z ramionami po obu stronach lub bez ramion.

Jeden z typów Yuan – druga pozioma kreska z ramieniem z lewej strony

Na awersach Kai Yuan Tong Bao, oprócz inskrypcji, pojawiają się niekiedy znaki w kształcie kropek.

Kai Yuan Tong Bao z kropką „wewnątrz” Yuan

Kai Yuan Tong Bao z kropką pod Tong

Istnieją również odmiany ze znakami w kształcie półksiężyców, kresek i kropek na rewersach.  „Cast Chinese Coins” Davida Hartilla wyróżnia 39 różnych rewersów z tymi znakami.

Kai Yuan Tong Bao – rewers z księżycem u góry

Kai Yuan Tong Bao – rewers z księżycem u góry i kreską na dole

Dodać należy emitowane w latach 845-846 monety, ze znakami określającymi mennice na rewersach, zwane Huichang Kai Yuan (we wspomnianym „Cast Chinese Coins” Hartilla wyróżnione są 48 różne rewersy, w tym również z kropkami i półksiężycami).

U góry Jing – mennica w prowincji Shaanxi

U góry Run – mennica w prowincji Jangsu

Emitowane były też monety z podwójnym awersem, monety odlane w srebrze itp.

Monety takie pojawiły się m.in. na 89 aukcji niemieckiej firmy Teutoburger (moneta z podwójnym awersem poz. 1275, moneta odlana w srebrze poz. 1277). Monety w srebrze nie były przeznaczone do obiegu, ale wykonane jako monety pamiątkowe.

Emisje Kai Yuan Tong Bao  występują również podczas panowania Południowej Dynastii Tang (937-975 n.e.) w okresie 5 Dynastii i 10 Królestw (907-975 n.e.), gdzie występują  w wariantach z pismem Seal oraz Li.

Kai Yuan Tong Bao – dyn. Południowa Tang – pismo Li

Kai Yuan Tong Bao – dyn. Południowa Tang – pismo Seal

Istnieją również monety o większej masie i średnicy, np. żelazne monety z czasów Królestwa Min (909-945).

Jak widać monety Kai Yuan Tong Bao to naprawde duży temat, którego znawcy potrafią datować konkretne egzemplarze z dużą dokładnością na podstawie charakterystycznych cech znaków, umiejscowienia znaków w stosunku do obrzeża czy nawet jakości wykonania monet itp.

Kai Yuan Tong Bao mogą być również przyczynkiem zainteresowania innymi okresami mennictwa  Chin, będąc przykładem, że nie ma jako takich barier w opanowaniu tego tematu. A jest to temat ogromny, rozciągający się od około II wieku p.n.e. aż do wieku XX, poczynając od naśladownictw muszli kauri, poprzez odlewane monety w kształcie narzędzi (łopaty, noże), aż do odlewanych monet z otworem, na początku okrągłym, później kwadratowym, na emisjach bitych kończąc.

 

Teks napisany po lekturze m.in.:

David Hartill „Cast Chinese Coins”

Paweł Bohdanowicz i Hanna Krause – Przegląd Numizmatyczny nr 68/2010 – 72/2011

http://monety-keszowe.blogspot.com/

http://primaltrek.com/

Polecam również:

http://blognumizmatyczny.pl/