W mennictwie Japonii okresu Edo (Edo-jidai  江戸時代 lub Tokugawa-jidai 德川時代 – okres, w którym rzeczywistą władzę sprawowali sioguni z rodu Tokugawa w latach 1603-1868) oprócz monet emitowanych przez Bakufu 幕府 (rząd Siogunatu) znajdziemy również monety lokalne, produkowane oficjalnie przez Daimyō 大名 (panów feudalnych) do użytku na terenie swoich domen na podstawie rządowego zezwolenia.

Przykładem takiego oficjalnego pieniądza lokalnego jest moneta Ryukyu Tsuho 琉球通寳 odlewana w domenie Satsuma 薩摩藩 (Satsuma-han) na terenach dzisiejszej prefektury Kagoshima 鹿児島県, której emisję zlecił Shimazu Nariakira 島津斉彬 daimyo z klanu Shimazu 島津 w roku 1862.

Emitowana była dla kontrolowanych przez Satsuma wysp Ryukyu 琉球諸島 (Ryūkyū-shotō, dzisiejsza prefektura Okinawa), archipelagu rozciągającego się od wyspy Kiusiu po Taiwan.

 

Mapa pokazująca lokalizację archipelagu Ryukyu (żródło: https://www.researchgate.net)

Choć oficjalnie Ryūkyū Tsūhō miała mieć zastosowanie w obiegu monetarnym wysp Ryukyu, w rzeczywistości ponoć stanowiła zasłonę dymną dla nielegalnej produkcji Tenpo Tsuho 天保通寶, na której była wzorowana.

Na awersie monety zawarto inskrypcję Ryūkyū Tsūhō 琉球通寳 (odczyt góra-dół) czyli „obiegowy (legalny) pieniądz Ryukyu”, z kolei na rewersie – tō hyaku 當百 co znaczy „wartość 100” (w domyśle 100 mon). Masa monety wynosić miała 5 momme i 5 fun (20,625g), więc zaledwie tyle co 6-7 monet 1 mon. Wymiary to 49 na 32mm. Na rancie monety bito kontrmarki Sa サ, pierwszą sylabę nazwy domeny Satsuma.

Monety odlewane w słabszej jakości niż Tenpo Tsuho, ze znakami inskrypcji o mniej ostrych kreskach, z wyraźnymi śladami obróbki piknikiem na rancie, co powoduje, że wybijane znaki サ są na nim często mało czytelne.

Moneta ustawowo miała posiadać wartość 100 mon. David Hartill w „Early Japanese Coins” (prawdopodobnie podążając za „Coins of Japan” Neila Gordona Munro) podaje, iż po niedługim czasie przyjmowana była jako 88 mon. Z kolei niektórych źródłach znajdziemy informację jakoby na początku emisji Shimazu Nariakira zażądał by była przyjmowana jako 124 mon.

Są zdania, że pierwotnie Ryūkyū Tsūhō przeznaczona była do celów handlowych z Ryukyu, natomiast została dobrze przyjęta i stała się na wyspach powszechna jako miejscowy pieniądz. Z drugiej strony niektórzy autorzy twierdzą, że nie była ona szeroko używana w obrocie. Faktem jest, iż występujące dziś na rynku egzemplarze są zazwyczaj dobrej kondycji.

Równolegle odlewano okrągłą monetę z taką samą inskrypcją awersu lecz wykonaną pismem pieczęciowym z tradycyjnym dla monet keszowych kierunkiem odczytu (góra-dół-prawo-lewo) .

Ryūkyū Tsūhō Han Shu 琉球通寳 半朱

Na rewersie widniały dwa znaki – Han Shu 半朱 (odczyt góra-dół). Han 半 znaczy tyle co połowa i skojarzy się na pewno z chińskim Ban 半 występującym na monetach Ban Liang 半兩. Natomiast Shu oznacza jednostkę wagi jaką posługiwano się przy transakcjach za pomocą złota, a wynosiła ona 1/16 ryō 両. Okrągła Han Shu Ryūkyū Tsūhō miała w praktyce posiadać wartość dwóch monet Ryūkyū Tsūhō 100 mon. Ważyła jednak 8 momme (30g), więc tyle co 10-12 monet o nominale 1 mon. Posiadała średnicę 1 sun i 4 bu (około 42,5 mm).

Monety Ryūkyū Tsūhō odlewane za rządów Tokugawa w XIX wieku to drugi okres mennictwa wysp. Pierwszy stanowiły monety Kin’en sehō 金円世寳, Taisei tsūhō 大世通寳 Sekō tsūhō 世高通寳 odlewane na wzór chińskich monet keszowych w latach 1454-1476.

 

Na zdjęciu wyróżniającym wpis: Ryūkyū Tsūhō 琉球通寳 100 mon 當百, ex. ebay

Często pojawia się (także w Polsce) w sklepach czy na aukcjach internetowych owalna, miedziana moneta, która oprócz inskrypcji posiada charakterystyczny znak poniżej otworu na rewersie. Monetę tę kojarzą nie tylko amatorzy keszówek, ale też osoby bardziej ogólnie zaangażowani w numizmatykę czy kolekcjonowanie monet. Mowa oczywiście o japońskiej Tenpo Tsuho 天保通寶.

Emisję Tenpo Tsuho zatwierdzono w październiku 1835, szóstym miesiącu ery Tenpo 天保 (1830-1843) okresu Edo 江戸 (1603–1867) kiedy to panowanie nad krajem sprawowali siogunowie z rodu Tokugawa.

Stop z jakiego zaplanowano produkcję monet to 78% miedzi, 12% ołowiu i 10% cyny, a oficjalna waga wynosiła 5 momme i 5 bu (20,6g), którą następnie zmieniono na 5 momme i 8 bu (21,75g).

Wartość monety ustawowo wynosiła 100 mon, lecz w rzeczywistości było to 96 mon. Stąd , jak możemy przeczytać m.in. u Hartilla w „Early Japanese Coins”, termin Tenpo zaczęto używać jako określenie „głupca lub kogoś, komu brakuje trochę do 100”.

Na awersie umieszczono inskrypcję Tenpo Tsuho 天保通寶, zo znaczy (standardowo) tyle co „obiegowa (legalna) moneta ery Tenpo”.

Napis na rewersie powyżej otworu brzmi to hyaku 當百, czyli równowartość 100, natomiast wspomniany charakterystyczny znak poniżej otworu jest podpisem mincmistrza Hashimoto Mitsuji.

Jedynie mennice rządowe (bakufu 幕府) w Edo 江戸 (dzisiejsze Tokio 東京都) i Osace 大阪 były oficjalnie upoważnione do odlewnia Tenpo Tsuho. Mennice prowincjonalne również je produkowały, jednak nielegalnie bez zgody siogunatu, gdyż było to bardzo opłacalne, a panowie feudalni daimyo 大名 nie mogli sobie odmówić połakomienia się na spore zyski. Znajdziemy więc monety produkowane przez mennice Satsuma, Mito, Fukuoka, Kochi, Yamaguchi, Sendai, Akita, Aizu czy Morioka.

Na obrzeżu monet bito małe znaki (shirushi 印) będące mocno uproszczonym symbolem kwiatu paulowni (Kiri 桐). Te kontrmarki posiadają drobne różnice dla różnych mennic, lecz często wybijane niedokładnie są trudne do zidentyfikowania.

Przedstawienie kwiatu paulowni i jago bardzo uproszczony schemat bity na rancie TenpoTsuho

Możemy wyróżnić ponad 100 odmian, lecz przypisanie ich poszczególnym mennicom jest niesłychanie trudne. Kryterium atrybucji będą drobne różnice w kaligrafii, odległości pomiędzy znakami, odległość pomiędzy znakami a obrzeżem, różnice w kształcie obrzeża czy samej monety, a nawet w ich wykonaniu. W różnych miejscach używano różnej jakości piasku do form, więc powierzchnia tła monety także będzie niekiedy świadczyła o jej pochodzeniu.

Spotyka się również amulety keszowe odlewane na wzór Tenpo Tsuho.

Hartill podaje, że w erze Man’en 万延 (1860-1861) mennice opuszczało 300 000 monet dziennie. Cała produkcja wyniosła 484 804 054 sztuk (przy okazji, zastanawiające są tak dokładne liczby podawane przez źródła). Odlewanie zakończono w roku 1869.

 

 

 

 

 

 

W latach 1858-1866 realna władzę w Japonii sprawuje Iemochi Tokugawa 徳川家茂, czternasty siogun z rodu Tokugawa. W tym czasie na tronie zasiada cesarz Komei 孝明 (lata panowania 1846-1867), jednak pełni on jedynie funkcję reprezentacyjną. Okres rządów siogunów Tokugawa zwany jest okresem Edo 江戸 (1603-1868).

W marcu 1863 roku (drugi miesiąc trzeciego roku ery Bunkyu 文久) rząd Tokugawa wprowadza do obiegu monety Bunkyu Eiho 文久永寳 o nominale 4 mon, odpowiadające wartością czterem monetom jednokeszowym i zwane Shimonsen 四文銭. Odlewane w bardzo dużych ilościach, w większości ze starych monet 1 mon, obok monet Kanei Tsuho 寬永通寶 i Tenpo Tsuho 天保通宝 są najbardziej popularnymi odlewanymi monetami Japonii (Hartill podaje całość emisji na 891 515 631 sztuk, stąd 484 804 054 wyemitowanych Tempo Tsuho przestaje robić wrażenie) .

Inskrypcja umieszczona na awersie, Bunkyu Eiho 文久永寳, odwołuje się do nazwy ówczesnej ery Bunkyu (1861-1863), natomiast 11 fal na rewersie jest pozostałością po poprzednich emisjach Kanei Tsuho o tym samym nominale. Legendę monety przetłumaczyć można jako „Monteta ery Bunkyu w wiecznym obiegu”, a samą nazwę ery jako „Ciągłość kultury”. Był to jednak czas schyłku rządów Tokugawa.

Bunkyu Eiho to ostatnie odlewane monety Japonii. Kolejne emisje są już bite maszynowo.

Napis na awersie występuje w trzech wariantach.

Wariant pierwszy: Shin Bun 真文 – znak Bun 文 zapisany w stylu regularnym.

Bunkyu Eiho 文久永寳 Shimonsen 四文銭 (4 mon) Shin Bun 真文, średnica 26,36-26,44mm, waga 3,19g

Wariant drugi: So Bun 草文 – znak Bun 文 zapisany w stylu kursywnym.

Bunkyu Eiho 文久永寳 Shimonsen 四文銭 (4 mon) So Bun 草文, średnica 26,70-26,80mm, waga 3,58g

Wariant trzeci: Ryaku Ho 略寳 lub Tama Ho 玉寳 – znak Ho 寳 został uproszczony do znaku 玉 który oznacza jadeit, stąd nazwa wariantu „jadeitowe Ho”.

Bunkyu Eiho 文久永寳 Shimonsen 四文銭 (4 mon) Tama Ho 玉寳, średnica 26,94-27,09mm, waga 2,97g

Hartill wśród drugiego i trzeciego wariantu wyróżnia monety z szerokim i wąskim zewnętrznym obrzeżem, wśród wariantu pierwszego monety z małymi i standardowymi znakami legendy. Wszystkie warianty są pospolite, bez problemu dostępne choćby w rodzimych serwisach aukcyjnych.

Występują również (niemiernie rzadkie) próbne monety Bunkyu Eiho w kilku nominałach (m.in. 50 czy 100 mon), które nigdy nie weszły do obiegu.