Mennictwo dynastii Tang 唐 (618-907), której czasy były (kolejnym po dynastii Qin 秦 (221-207 p.n.e.) i Zachodniej Han 西漢 (206 p.n.e. – 8 n.e.)) okresem dużego zwiększenia podaży pieniądza po latach podziału Cesarstwa, nieodzownie przywodzi na myśl odlewane w wielkich ilościach monety Kai Yuan Tong Bao 開元通寶. Monety, które zrewolucjonizowały i w pewien sposób ustaliły wygląd i zasady emisji keszówek na następne kilkanaście stuleci.

Kolejną monetą, która większości z nas kojarzy się z epoka Tangów, niewiele mniej dziś popularną, jest Qian Yuan Zhong Bao 乾元重寶.

Qian Yuan Zhong Bao wielkości standardowej monety keszowej wartości 1 są dziś jak najbardziej często spotykane. Były to ostatnie emisje, a poprzedzały je monety wyraźnie większe (dużo rzadsze) o pierwotnych wartościach ustalonych na 50 i 10 (monet Kai Yuan Tong Bao).

W przypadku Qian Yuan Zhong Bao inskrypcja na awersie odwołuje się do nazwy ery w której rozpoczęto ich odlewanie, a mianowicie do drugiej ery rządów cesarza Su Zonga 肅宗 (756-762) czyli Qianyuan 乾元, przypadającej na lata 758-760.

Dynastia Tang to przede wszystkim złote czasy Cesarstwa. Jednak w pewnym okresie również jej władcy poczęli borykać się z dużymi problemami. Su Zong zderzyć się musiał m.in z powstaniem An Lushana 安祿山 (ok. 703 – 757), gubernatora wojskowego, który wystąpił otwarcie przeciw dynastii.

Plądrowanie przez rebeliantów czego się dało (w tym podbicie stolicy Chang’an), migracja chłopów z terenów podbijanych przez An Lushana na południe i tym samym wielkie zubożenie wsi na północy plus ogromne wydatki na walczące z powstańcami wojska wywołały kryzys, a co za tym idzie perturbacje w gospodarce i pustkę w cesarskim skarbcu. Dynastia w praktyce nie podniosła się już po tej rebelii, co znalazło odzwierciedlenie m.in. w słabej jakości monet Kai Yuan Tong Bao emitowanych po tych czasach.

Aby zaspokoić potrzeby płatności dla wojsk, odbudować zniszczone miasta i poprawić płynność finansową zdecydowano się na emisję monet o zwielokrotnionej wartości, nie mającej odbicia w zawartym w niej kruszcu.

W roku 758, pierwszym roku ery Qianyuan (dokładnie 24 sierpnia 758 roku) odlano pierwsze monety Qian Yuan Zhong Bao o wartości 10 monet Kai Yuan Tong Bao, z którymi miały być w równoległym obiegu. Monety miały posiadać ustawową średnicę 1 cun 寸 (32mm) i ważyć 1,6 qian 錢 (5,97g).

Qian Yuan Zhong Bao 乾元重寶 moneta o wartości 10, średnica 29,51-29,62mm, waga 7,57g, ex. ebay

W roku kolejnym (30 września 759) Cesarz przyjął propozycję swojego premiera Di Wu Qi i przystąpiono do emisji dużych ok. 37,5mm i ważących 3,2 qian (11,34g) monet z ta samą inskrypcją. Rewers natomiast posiadał dodatkowy pierścień wewnątrz zewnętrznego otoku.

Monety te nazywano zhonglun 重輪 czyli „ciężki krążek” i posiadały wartość 50 monet Kai Yuan Tong Bao.

Tym samym, w ówczesnym czasie funkcjonowały w obiegu trzy rodzaje monet.

Qian Yuan Zhong Bao 乾元重寶 moneta o wartości 50, średnica 34,55-34,80mm, waga 13,07g, ex. ebay

 

W pewien sposób powielono sytuację gdy w roku 666 wyemitowano Qian Feng Quan Bao 乾封泉寶 o wartości 10 monet Kai Yuan Tong Bao niemającej się nijak do zawartego w nich kruszcu. Emisja ta była ogromnym niepowodzeniem i zakończono ją w ciągu kilku miesięcy.

W praktyce, wg założonych standardów monety wartości 10 były wagi jedynie około dwóch monet Kai Yuan, natomiast monety wartości 50 – czterech. Stąd, z jednej strony władze miały duży problem z wymuszeniem założonego kursu i akceptacją monet przez ludność, z drugiej były one zbyt kuszące dla fałszerzy, aby się tej pokusie oprzeć. Masowo przetapiano małe monety, posagi i inne przedmioty z brązu. Skalę fałszerstwa obrazuje fakt, że w ciągu kilku miesięcy stracono ponad 800 osób winnych (lub współwinnych – kara dotyczyła niekiedy również członków rodziny fałszerzy) fałszerstwom.

Obok nielegalnego odlewania rozszalała się inflacja. Aby jej zapobiec, w roku 760, obniżono prawną wartość monet z pierścieniem na rewersie z wartości 50 do wartości 30 (równolegle ze zmniejszeniem ich wagi i średnicy), natomiast wartość starych monet Kai Yuan Tong Bao podniesiono i zrównano z monetami wartości 10.

W roku 762, gdy po śmierci Su Zonga na tron wstępuje jego syn Dai Zong 代宗 (762–779, którego armia pokonała rebelie An Lushana w roku 763), dla monet zhonglun ustanawia się wartość 3, natomiast dla monet o wartości 10 – wartość 2.

Niedługo po tym wszystkie trzy typy monet przyjmowane były jako monety o wartości 1.

Wszystko to szło w parze z obniżaniem wagi jak i średnicy Qian Yuan Zhong Bao, aż do poziomu poniżej standardu monet Kai Yuan Tong Bao z poprzednich okresów.

Sytuacja ta spowodowała, że w końcu ludność zaczęła przetapiać monety z pierścieniem na rewersie na inne przedmioty.

Moneta Qian Yuan Zhong Bao 乾元重寶 o wartości 1, średnica 24,97-25,05mm, waga 3,37g, ex. Gdyński Dom Aukcyjny

 

Ramy czasowe odlewania Qina Yuan Zhong Bao wielkości 1 kesz to sprawa nie do końca jasna.

Raczej na bok należy odłożyć te podane przez Davida Hartilla w „Cast Chinese Coins”, który podaje lata 756-762, przypisując tym samym całość emisji Su Zongowi.

Oficjalne emisje małych monet mają początek najprawdopodobniej dopiero za panowania Dai Zonga 代宗, w pierwszym roku ery Baoying 寶應, czyli w latach 762-763. Jest to spójne z zabiegiem przeprowadzonym w tym czasie, pomagającym uporządkować bałagan i ustanowieniem dla wszystkich monet w obiegu wartości jeden. Su Zong w takim razie odlał tylko monety wartości 50, 30 i 10.

Niektórzy autorzy podają bezpiecznie czas emisji na późne lata panowania Su Zonga – wczesne lata panowania Dai Zonga.

Pozostaje jednak jeszcze pytanie kiedy emisje te się zakończyły. Biorąc pod uwagę duże ilości tych monet bardzo możliwe jest, że trwały one praktycznie do końca dynastii Tang, a z pewnością długo po stłumieniu rebelii An Lushana. Porównując częstość występowania Qian Yuan ZB z Kai Yuan TB trudno założyć, że emisje tych pierwszych  trwały tylko 2-3 lata, podczas gdy Kaiyuany to 286 lat odlewania.

Oprócz powyższego należy zauważyć fakt istnienia egzemplarzy Qian Yuan ze znakiem jednostki administracyjnej na rewersie w jakiej je odlewano, tak jak w przypadku monet Kai Yuan Tong Bao ery Huichang 會昌 (841–846), ponadto podobnie do nich prymitywnie wykonanych. Sugeruje to, że były one odlewane w tych samych czasach, więc jeszcze w połowie IX wieku. Istnieją co najmniej trzy rodzaje monet z różnym znakiem na rewersie.

Żeby tak było, musiano zrobić oczywiście pewne odstępstwo i przez kilkanaście er wypuszczać do obiegu monety z nieobowiązującą już dewizą panowania.

Sprawę datowania monet Qian Yuan Zhong Bao an dzień dzisiejszy trzeba raczej pozostawić jako nierozstrzygniętą.

Moneta Qian Yuan Zhong Bao 乾元重寶 o wartości 1, średnica 23mm, waga 2,60g, emisja prywatna, ex. ebay

 

Małe monety Qian Yuan Zhong Bao były odlewane przez wszystkie rodzaje mennic – rządowe, prowincjonalne, prywatne legalne czy prywatne nielegalne. Wai San Doo w „Chronology of Kai Yuan Tung Bao” zauważa, że mennice prywatne emitowały również monety dobrej jakości, stąd atrybucja ich nie jest łatwa.

Qian Yuan wszystkich wartości występują z rewersami czystymi lub z dodatkowymi znakami takimi jak półksiężyce i znaki paznokcia (Hartill CCC: 14.102, 14.104, 14.115 – 14.118) czy niosące pomyślność obłoki (Hartil CCC: 14.104, 14.109, 14.123). Na rewersach Zhonglun znajdziemy także małe okręgi (Hartil CCC: 14.107, 14.108) Małe monety Qian Yuan posiadają również sporą ilość wariantów kaligraficznych

Na zdjęciu wyróżniającym wpis: Qian Yuan Zhong Bao 乾元重寶 o wartości 1, średnica 24,71-24,83mm, waga 3,70g ex. ebay

Si Chu Wen 四出文 to termin określający monety z czterema kreskami na rewersie, rozchodzącymi się promieniście z narożników otworu i biegnącymi do samego obrzeża monety.

Si Chu Wu Zhu 四出五銖 Wschodniej Dynastii Han 東漢 są przykładem monet, dla których dzięki zapisom historycznym znany jest dokładny czas emisji.

Z tekstu Hòu Hàn Shū 後漢書, czyli Księgi Późniejszych Hanów, wiemy, że zostały one odlane w trzecim roku ery Zhong Ping 中平 (184-189) czyli w roku 186, za panowania Ling Di 靈帝. François Thierry w „Amulettes et talismans de la Chine ancienne” podaje, iż emisja z charakterystycznym rewersem miała uczcić zwycięstwo nad powstaniem Żółtych Turbanów i ogłosić przywrócenie pokoju. Powstanie to, które wybuchło w roku 184, było jedną z chłopskich rebelii przeciwko panującej dynastii. Jak to często bywało buntownicy związani byli z taoistyczną sektą, a samą nazwę zawdzięcza kolorowi nakrycia głowy jakie nosili rebelianci (które w rzeczywistości było żółtą chustą i nie przypominało turbanu). Najprawdopodobniej nie ma żadnych oficjalnych zapisów na temat tego, co natchnęło Cesarza by odlewać monety z odmiennym rewersem. Być może chciał unowocześniając system monetarny wyróżnić swe emisje.

Cesarz Ling objął tron w roku 168 jako dwunastoletni chłopiec, natomiast rządy w rzeczywistości sprawowała wdowa po cesarzu Huan 桓帝 (146–168). W późniejszym czasie Ling Di ulega wpływom dworskich eunuchów. Są to czasy kiedy eunuchowie, konfucjaniści i cesarscy krewni toczą między sobą boje o wpływy i władzę. Czasy pogorszającej się sytuacji ekonomicznej, zaostrzania się klasowych różnic i chłopskich buntów, czasy kierowania się dynastii ku upadkowi.

Monety Si Chu Wu Zhu 四出五銖 Wschodniej Dynastii Han są przez niektórych autorów przypisywane emisjom Huandi 桓帝 (147 – 168).

Rewersy takie pojawiają się w mennictwie chińskim zarówno wcześniej jak i później.

Na początku pierwszego wieku ten symbol graficzny noszą Da Quan Wu Shi 大泉五十  Wang Manga 王莽 (7/9-23). W czasach późniejszych monety Wu Zhu 五銖 Zachodniej Dynastii Jin 晉朝 (265-317), odlewane od roku 523 żelazne Si Chu Wu Zhu 四出五銖 cesarza Wu Di 武帝 (502-549) Południowej Liang 南梁  czy Yong An Wu Zhu 永安五銖 Północnej Wei 北魏 (386-534).

Choć wydaje się, że monety Si Chu Wu Zhu Ling Di nie zostały w swym czasie szeroko rozpowszechnione w obiegu, dziś są bardziej monetami popularnymi niż rzadkimi. Są to natomiast monety z pewnością ważne. Dzięki znanej konkretnej dacie produkcji pomagają w datowaniu depozytów (dzięki swej obecności lub brakowi), a poprzez posiadanie wspólnych, charakterystycznych cech awersu z innymi monetami Wu Zhu, pozwala te drugie uznać za bliskie sobie czasowo emisje. Same źródła dotyczące monet i systemu monetarnego Wschodniej Dynastii Han są bardzo ubogie.

 

Na zdjęciu wyróżniającym wpis:
Si Chu 四出 Wu Zhu 五銖 Ling Di 靈帝 Wschodnia Dynastia Han 東漢
średnica około 25,2mm, waga 4,64g, brąz
Literatura: Hartill CCC 10.3 (rzadkość 14), Schjöth 179, Jen 92, Gratzer/Fishman B4.100
pochodzenie: ebay

 

 

Yujia 榆莢 Ban Liang 半兩

Nominał: Ban Liang 半兩

Dynastia: Zachodni Han 西漢 206 rok p.n.e. – 8 rok n.e.

Cesarz: Gao Zu (Liu Bang) 高祖 (劉邦) 206-195 rok p.n.e.

Era panowania: brak

Data emisji: 199 – 186 rok p.n.e.

Mennica: –

Waga: 0,46g

Średnica: ok. 18mm

Materiał: Brąz

Uwagi: charakterystyczne, prymitywne emisje prywatne

Literatura: Hartill  7.10-7.13 (rzadkość 14), Schjöth: 86-87

Awers (prawo-lewo): Ban 半 Liang 兩

Rewers: czysty, bez znaków i napisów

Monety Ban Liang 半兩 zachowały treść legendy, odnoszącą się do ich ustawowej wagi (½ Liang = 12 Zhu = ok.8g.), nawet w momentach, w których ta ulegała drastycznej redukcji. Przykładem tego są emisje zwane nasionami wiązu, czyli Yujia 榆莢 (ang. Elm Seed). Monety te były legalnymi emisjami prywatnymi, które rozpoczęto pod koniec panowania dynastii Qin 秦 (221-207 rok p.n.e.). Postępujący upadek dynastii odzwierciadlała między innymi degeneracja monet. Odlewane  wyjątkowo prymitywnie, osiągały wagę nawet poniżej 0,5g, oraz średnicę kilkunastu milimetrów – stąd nazwa nawiązująca do wspomnianych nasion. Były to ostatnie monety produkowane przed upadkiem Qinów w roku 207 p.n.e.

Po objęciu władzy przez dynastię Han 漢 w roku 206 p.n.e. i przejęciu tronu przez Liu Banga 劉邦 (cesarza Gao Zu 高祖 206-195 r p.n.e.) nie wprowadzono do obiegu nowych monet.

W obrocie, w pierwszych latach nowych rządów, funkcjonują Ban Liangi dynastii Qin 秦半兩, zarówno wspomniane powyżej, ekstremalnie lekkie Yujia Ban Liang 榆莢半兩, jak i monety starszych emisji w wielu, przeróżnych wariantach wag i średnic.

Dopiero w roku 199 p.n.e. Gao Zu 高祖 nakazuje dekretem cesarskim prywatne emisje (Sizhu 私鑄) Yujia Ban Liang 榆莢半兩, wracając poniekąd do monet poprzedniej dynastii.

Wracając poniekąd, gdyż nie do końca jest jasne, czy w rzeczywistości okres od upadku dynastii Qin 秦 w roku 207 p.n.e. do momentu wydania dekretu w 199 r n.e. był przerwą w odlewaniu monet, czy jednak w czasach tych kontynuowano emisje poprzedników, a rozporządzenie Cesarza tylko narzuciło i ujednoliciło prywatnym emitentom parametry.

Monety Yujia Ban Liang 榆莢半兩 odlewane za czasów dynastii Han 漢 są praktycznie takie same ja te z czasów Qin 秦. Nic dziwnego, gdyż odlewano je w tych samych warunkach, zachowując te same parametry i oczywiście inskrypcje. Nie jest możliwe rozróżnienie ich na podstawie cech zewnętrznych, a przypisać je do konkretnej dynastii możemy jedynie dzięki datowaniu odkryć archeologicznych z których pochodzą.

Tak drobne monety sprawiały duże kłopoty przy zawieraniu transakcji. Dla przykładu, gdyby w owych czasach przyszło zapłacić za konia monetami Yujia Ban Liang 榆莢半兩, trzeba by było wydać ich 400.000 – 1.000.000 sztuk, natomiast za ok.30kg ziarna (1 picul) – 10.000 sztuk (gdy „normalna” cena wynosiła 10-60 monet).

Cesarz Gao Zu 高祖 do końca panowania nie wprowadza nowych, oficjalnych emisji i dopiero jego żona Lu Zhi 呂雉,  jako cesarzowa wdowa w roku 186 p.n.e. wycofuje Sizhu Yujia Ban Liang 私鑄榆莢半兩 i nakazuje emisje nowych, dużych monet Ban Liang 半兩 w standardzie 8 Zhu 八銖 (6-7 gram).

Gao Zu (Liu Bang) 高祖 (劉邦) był pochodzenia chłopskiego, co Sima Qian 司馬遷 (145-86 p.n.e.) wyraźnie podaje w „Zapiskach Historyka”: „A jednak z szeregów prostego ludu wyszedł człowiek królewski”. Jednak niektórzy chcieli inaczej i próbowali przypisać Cesarzowi mityczne pochodzenie. W  późniejszym dziele, kronice dynastii Han 漢(Hanshu 漢書) autorstwa Ban Gu 班固 (32-92) można przeczytać o tym, iż matka powiła go po „spotkaniu” ze smokiem. W rzeczywistości Liu Bang 劉邦 jest przykładem wybicia się jednostki z chłopstwa na sam szczyt Cesarstwa. Wstąpiwszy do armii Qin 秦 służył jako oficer. Po śmierci Qin Shi Huang Di 秦始皇帝 opuścił armię by w końcu dowodzić własną, jedną z wielu w tym czasie,  grupą powstańców. Gdy upada dynastia Qin 秦 karty rozdaje najważniejszy z buntowników, dowódca rebelii  – Xiang Yu 項羽 (232-202 p.n.e) i dzieli Chiny  na 18 królestw. Liu Bang 劉邦 zostaje królem niewielkiego Han 漢.

Mając już na tapecie Xiang Yu 項羽, wspomnieć należy, iż podczas zniszczenia stolicy Qinów, dokonuje on spalenia biblioteki cesarskiej, czym uczynił prawdopodobnie więcej złego w historii literatury chińskiej niż cesarz Qin Shi Huang 秦始皇 edyktem z roku 213 p.n.e. nakazującym spalenie ksiąg.

W podzielonym państwie wybuchają walki wewnętrzne. Po krótkim czasie Liu Bang 劉邦 rozpoczyna nową wojnę o zjednoczenie Chin. Koniec końców dochodzi do jego starcia z Xiang Yu 項羽, któremu władza nad cesarstwem wymknęła się z rąk, z czego zwycięsko wychodzi ten pierwszy. W 202 roku p.n.e., po zwycięstwie armii Liu Banga 劉邦, ta ogłasza go cesarzem, na co po trzykrotnym odmówieniu (jak nakazywała etykieta) przystaje. Liu Bang 劉邦 zakłada dynastie Han 漢 mając już pod kontrolą praktycznie całe państwo. Jako cesarz rządzi Państwem Środka do roku 195 p.n.e. a nam znany jest głównie pod swoim imieniem pośmiertnym Gaozu 高祖.

Wracając do samych monet Yujia Ban Liang 榆莢半兩, to być może ze względu na swój prymitywizm, nieczytelne inskrypcje, nie obrobione nadlewki (to wszystko standard w przypadku tych monet), czy wreszcie bardzo małe gabaryty, nie są one szczególnym obiektem westchnień amatorów keszówek. Jednak są to monety, którym warto się przyjrzeć. Właśnie swoją jakością podkreślają jakość czasów, w jakich były emitowane. Dzisiaj są to monety popularne, łatwo dostępne (David Hartill ocenił ich rzadkość na 14 w swoim katalogu „Cast Chinese Coins”) w cenie przysłowiowego dolara.

Bu Quan 佈泉 Zaoqian 鑿錢

Nominał: 1 Wen 一文 ( 5 Zhu 五銖)

Dynastia: Xin 新 9-23

Cesarz: Wang Mang 王莽 9-23

Era panowania: –

Data emisji: –

Mennica: –

Waga: 1,30g

Średnica: 17,7-18,4mm

Materiał: Brąz

Uwagi: wariant z połową kropki nad otworem i podwójnym wewnętrznym obrzeżem na awersie, inskrypcja zapisana pismem Xuan Zhen 懸針

Literatura: Hartill, Jen, Schjöth – nie notują

Awers (prawo – lewo): Bu 佈 Quan 泉

Rewers: czysty, bez znaków i napisów

Zaoqian 鑿錢 Bu Quan 佈泉 to monety powstałe przez wycięcie z tradycyjnej monety Bu Quan 佈泉 jej środka. Był to jeden ze sposobów redukcji wagi monet, przy czym były to emisje oficjalne. Są one spotykane w znaleziskach wraz z Zaoqian Da Quan Wu Shi 鑿錢 大泉五十 czy Zaoqian Huo Quan 鑿錢 貨泉. Prawdopodobnie pod koniec panowania Wang Manga ludność używała jedynie małych, zredukowanych monet zarówno obcinanych, jak i odlewanych, o czym świadczą odkrycia z tego okresu.

Przedstawiona tutaj moneta jest wariantem, który posiada pół kropki nad otworem oraz podwójne obrzeże wewnętrzne na awersie.

Monety Bu Quan 佈泉 przypisuje się piątej (ostatniej) reformie monetarnej Wang Manga 王莽.

Shao Sheng Yuan Bao 紹聖元寶

Nominał: 2 Wen 二文

Dynastia: Północny Song 北宋 960-1127

Cesarz: Zhe Zong 哲宗 1085–1100

Era panowania: Shaosheng 紹聖 1094–1098

Data emisji: 1094-1098

Mennica: –

Waga: 5,60g

Średnica: 29,9-30,2mm

Materiał: Brąz

Uwagi: odczyt zegarowy, pismo biegnące (kursywne) Xing Shu 行書, dwa błędy mennicze –  prześwit oraz ślad uszkodzenia formy

Literatura: Hartill 16.319 (rzadkość 15), Schjöth 595

Awers (góra – prawo – dół – lewo): Shao 紹 Sheng 聖 Yuan 元 Bao 寶

Rewers: czysty, bez znaków i napisów

Shao Sheng Yuan Bao 紹聖元寶 to emisje cesarza Zhe Zonga 哲宗 (1085–1100) z okresu drugiej ery jego panowania Shaosheng 紹聖 (1094–1098).

Monety o nominale 2 Wen, z napisami w stylu kursywnym Xing Shu 行書 odlewano zarówno z brązu, jak  i z żelaza. Także z brązu i z żelaza produkowano dwuwenówki w stylu małopieczęciowym Xiaozhuan Shu 小篆書.

Monety o wartości 1 Wen emitowano w takiej samej konfiguracji, czyli jako brązowe i żelazne Xing Shu 行書, oraz brązowe i żelazne Xiaozhuan Shu 小篆書.

Wszystkie powyżej wymienione monety posiadały inskrypcje o odczycie zegarowym.

Miały też miejsce emisje monet Shao Sheng Tong Bao 紹聖通寶 o wartości jeden, odlewane i z brązu, i z żelaza, z legendą zapisaną w stylu Kai Shu 楷書, w tym wypadku o odczycie góra-dół-prawo-lewo.

Niektóre źródła podają jeszcze istnienie ekstremalnie rzadkich, brązowych Shao Sheng Zhong Bao 紹聖重寳 2 Wen 二文 Xing Shu 行書.

Produkcja monet za czasów Północnej Dynastii Song 北宋 osiągała rozmiary, jakimi nie mogą pochwalić się inne dynastie. Powoduje to, występowanie dużej ilość monet tego okresu na rynku w stosunku do monet innych dynastii, a zarazem dużą ilość monet z błędami menniczymi. I jak emisje ery Shaosheng 紹聖  wcale nie należą do tych najczęściej obarczonych błędami wśród emisji Północnej Song 北宋, tak prezentowana tutaj Shao Sheng Yuan Bao 紹聖元寶 posiada takowe dwa – prześwit (spowodowany z byt małą ilością płynnego metalu, jaki wpłynął do wewnątrz formy lub złym jego rozprowadzeniem w formie), oraz ślad uszkodzenia formy (który został wypełniony przez płynny metal).

Wu Zhu 五銖

Nominał: 5 Zhu 五銖

Dynastia: Wschodni Han 東漢 25-220

Cesarz: Guang Wu 光武 25-57 – Ming 明 57-75

Era panowania: Jianwu 建武 25-56 – Yongping 永平 58-75

Data emisji: 40-75

Mennica: –

Waga: 2,69g

Średnica: 25,72-25,83mm

Materiał: Brąz

Uwagi: pismo małopieczęciowe – Xioazhuan Shu 小篆書, błąd menniczy – zdwojony znak Zhu 銖

Literatura:

Awers (prawo – lewo): Wu 五 Zhu 銖

Rewers: czysty, bez znaków i napisów

Moneta z wczesnego panowania Wschodniej Dynastii Han 東漢朝 (25-220), emitowana pomiędzy 40 a 75 rokiem, czyli pomiędzy 16 rokiem ery Jianwu 建武 (25-56) cesarza Guang Wu 光武 (25-57) a 18 rokiem ery Yongping 永平 (58-75) cesarza Ming 明 (58-75).

Po śmierci Wang Manga 王莽, rozprawiwszy się z resztkami jego armii oraz powstańczą armią Czerwonych Brwi, a także wyeliminowawszy konkurentów do tronu, Guang Wu 光武 (Liu Xiu 劉秀) ogłasza się cesarzem w roku 25 i przywraca dynastie Han 漢. Przenosi stolicę ze zniszczonego Changan 長安 (obecnie Xi’an 西安, w którym zaczynał się i kończył Jedwabny Szlak) na wschód, do Luoyang 洛陽 (słynącego ze Świątyni Białego Konia – Baima si 白馬寺, pierwszego klasztoru buddyjskiego w Chinach, wybudowanego w roku 68 na rozkaz cesarza Ming 明)  -stąd nazwa Wschodnia Dynastia Han 東漢朝.

Guang Wu Di 光武帝 łączył w sobie ponoć sprzeczne cechy. Jak w życiu oficjalnym był zwolennikiem konfucjanizmu, tak w życiu prywatnym miał skłonności w kierunku taoizmu i praktyk magicznych. Przywrócił instytucję uczonych erudytów oraz akademię cesarską. Kontynuował wprowadzone podczas dynastii Xin 新 (9-23) ceremonie i rytuały.

Następcą Guang Wu Di 光武帝 był jego czwarty syn, Ming Di 明帝 panujący w latach 58-75. Zdolny administrator, przeciwnik korupcji wśród urzędników, budowniczy szkoły konfucjańskiej w Luoyang 洛陽. Za jego rządów w Chinach zaczął rozprzestrzeniać się buddyzm. Zarządził by po jego śmierci nie budować mu osobnej świątyni, lecz czcić go wraz z kultem swej matki. W dużej mierze stało się to tradycją dla pozostałych cesarzy tej dynastii – czczono ich wraz z cesarzem Guang Wu 光武.

Po reformach monetarnych Wang Manga 王莽, powróciły wraz z dynastią Han 漢 monety Wu Zhu 五銖, których forma , czyli brak odwołania inskrypcji do tytułu panującego, pozwalała im na funkcjonowanie, praktycznie niezmienionym, podczas panowania wielu władców czy różnych dynastii. Inskrypcja na monecie mówiła o jej nominalnej wadze, czyli 5 Zhu (1 Zhu = 0,65g).

Przedstawiona na zdjęciach moneta posiada ciekawy błąd menniczy – zdwojony znak Zhu 銖. Być może, jak niektórzy sugerują, świadczy to o używaniu patryc pojedynczych znaków do odciskania ich w glinie, tworząc formy w których odlewano monety, a w tym przypadku znak Zhu 銖 odciśnięto dwukrotnie? Z drugiej strony matryce do produkcji monet w tamtych czasach były ryte w kamieniu lub brązie, a do wykonywanych ich z gliny używano patryc w postaci całych matryc wzorcowych, a nie pojedynczych monet czy znaków. Więc może zdublowany znak jest wynikiem nie do końca udanej poprawki formy czy matrycy wzorcowej przez rytownika?

 

Często spotykamy dyskusje dotyczące stanów zachowania danych numizmatów. Toczą się zawzięcie, miedzy innymi na forach internetowych, a niekiedy ilu dyskutujących, tyle zdań.

Jak w przypadku bitych monet temat jest praktycznie zdefiniowany w literaturze przedmiotu, tak w przypadku monet odlewanych jest cisza w eterze. Nie poruszają go popularne pozycje typu katalogi Gornego czy Hartilla (nie wspominając już o skąpych źródłach w języku polskim).

Z pomocą przychodzi, i tu dla mnie zaskoczenie, David Jen w swojej pracy „Chinese coins. Identification and Price Guide”. Zaskoczenie, gdyż jest wiele zastrzeżeń co do tego katalogu, ale to już zostawić należy na inną okazję. Tak czy inaczej, jako chyba jedyna popularna i dostępna dla nas praca, naprowadza nas na trop, jak określić stany zachowania monet keszowych. Może jest to dobry punkt wyjścia, by zrobić trochę porządku w tym temacie na naszym podwórku.

Jen dokonuje podziału na pięć stanów zachowania, uważając to za wystarczające w przypadku chińskich keszówek. Natomiast, w jego opinii, do stanu pierwszego (menniczego) kwalifikować się mogą jedynie niektóre monety wzorcowe dynastii Qing. W przypadku pozostałych nie jest realne, żeby zakwalifikowały się do monet menniczych.

A jak to dokładnie wygląda wg autora „Chinese coins. Identification and Price Guide”? Cytat poniżej:

Stan 1. (menniczy UNC) – monety wzorcowe dynastii Qing, które nigdy nie trafiły „do ziemi”, złoto-żółtego koloru, jasne i błyszczące, bez znaków obiegu czy uszkodzeń.

Stan 2. (znakomity EF/XF) – znaki legendy ostre i czyste, bez znamion obiegu czy uszkodzeń, bardzo pięknie spatynowane.

Stan 3. (bardzo piękny VF) –  bardzo małe znamiona obiegu czy korozji, wszystkie kreski znaków ostre i czyste, ładna kolorowa patyna.

Stan 4. (piękny F) – raczej poważne ślady korozji czy zużycia obiegiem, jednak wszystkie kreski znaków legendy wciąż rozpoznawalne, nieatrakcyjna patyna.

Stan 5. (dobry G) – monety całkiem zużyte lub poważnie uszkodzone, niektóre kreski znaków wytarte, zniszczona patyna, zdeformowany kształt.

Tyle teorii. W praktyce wiele monet keszowych spotykanych w handlu kryje swoje walory pod wszelkiego rodzajem nawarstwieniami czy wręcz skamieniałą ziemią. Często są nieczyszczone lub co gorsza czyszczone nieumiejętnie. Niekiedy, kłania się sama jakość wykonania monet, która gdy jest kiepska, może być mylona ze zużyciem, co szczególnie dotyczy okresów zamętu w Cesarstwie czy dynastii lub państw mniej „cywilizowanych”.

Choć w podanym przez Jena systemie oceny stanów zachowania monet keszowych brakuje mi jeszcze stanu „bardzo dobry” i „zły”, to propozycja wydaje mi się rozsądna.

Jian Yan Tong Bao 建炎通寳

Nominał: 2 Wen 二文

Dynastia: Południowa Song 南宋 1127-1289

Cesarz: Gao Zong 高宗 1127-1162

Era panowania: Jianyan 建炎 1127-1130

Data emisji: 1127-1130

Mennica: –

Waga: 6,68g

Średnica: 30,70-30,97mm

Materiał: Brąz

Uwagi: pismo regularne – Kai Shu 楷書

Literatura: Hartill 17.29 (rzadkość 14) – kwadratowe Bao 寳

Awers (góra – dół – prawo – lewo):  Jian 建 Yan 炎 Tong 通 Bao 寳

Rewers: czysty, bez znaków i napisów

Gao Zong 高宗 (1127-1162), dziewiąty syn cesarza Hui Zonga 徽宗 (1101-1125), był założycielem i pierwszym cesarzem Południowej Dynastii Song 南宋 (1127-1289), którą powołał do życia w roku 1127, po ucieczce na południe przed Dżurdżenami dynastii Jin 金 (1115-1234), kiedy ci podbili północne Chiny.

Monety emitował podczas obu swych er panowania – Jianyan 建炎 oraz Shaoxing 紹興.

Pierwszymi emisjami, w czasach ery Jianyan 建炎 (1127-1130) były Jian Yan Yuan Bao 建炎元寳, które pokazały się w roku 1127 w nominałach jeden Wen, z inskrypcjami wykonanymi pismem urzędowym Li Shu 隸書, oraz małopieczęciowym Xiaozhuan Shu 小篆書. Kilka miesięcy później, w tym samym roku, pojawiły się Jian Yan Tong Bao 建炎通寳 z napisami w stylu regularnym Kai Shu 楷書 o nominałach jeden, dwa i trzy Weny, a także Xiaozhuan Shu 小篆書 również jako monety jedno-, dwu- i trzykeszowe. W tych czasach odlewano małe (1 Wen) Jian Yan Tong Bao 建炎通寳 z żelaza z napisami wszystkimi trzema stylami, a także duże (3 Wen), brązowe Jian Yan Zhong Bao Xiaozhuan Shu 建炎重寳 小篆書.

Przesądy zakończyły erę Jianyan 建炎, po tym jak w stolicy doszło do poważnych pożarów. Ponieważ znak yan 炎, składa się z dwóch znaków huo 火 co oznacza ogień, uznano to za przyczynę pecha.

Druga era, Shaoxing 紹興 (1131-1162), przyniosła zestaw monet o podobnym charakterze. W wersji Xiaozhuan Shu 小篆書 produkowano monety z inskrypcją Shao Xing Yuan Bao 紹興元寳 o nominałach jeden, dwa i trzy Weny z brązu, a wersji Kai Shu 楷書 nominały jeden, dwa i trzy Weny z brązu, plus jeden i dwa z żelaza. Gao Zong 高宗 wypuszcza również monety z inskrypcją Shao Xing Tong Bao 紹興通寳 (Kai Shu 楷書) wykonane z brązu (jeden, dwa i trzy Weny), oraz żelazne jedno i dwuwenówki.

Kai Xi Tong Bao 開禧通寳

Nominał: 2 Wen 二文

Dynastia: Południowa Song 南宋 1127-1289

Cesarz: Ning Zong 寧宗 1195-1224

Era panowania: Kaixi 開禧 1205-1207

Data emisji: 1207

Mennica: Qichun, Hubei

Waga: 7,06g

Średnica: 29,3mm

Materiał: Żelazo Fe

Uwagi: odczyt zegarowy, pismo regularne – Kai Shu 楷書, na rewersie Chun 春 (oznaczenie mennicy Qichun, prowincja Hubei) na górze, san 三 (trzy, oznaczenie roku emisji – trzeci rok ery panowania Kaixi 開禧 tj. rok 1207) na dole

Literatura: Hartill 17.522

Awers (góra – prawo – dół – lewo):  Kai 開 Xi 禧 Tong 通 Bao 寳

Rewers (góra – dół): Chun 春 san 三

Kai Xi Tong Bao 開禧通寳 to monety cesarza Ning Zonga 寧宗 panującego od roku 1195, kiedy to odziedziczył tron po swoim ojcu cesarzu Guang Zongu 光宗 (1190-1194), aż do swej śmierci w roku 1224. Ning Zong 寧宗 był czwartym cesarzem Południowej Dynastii Song 南宋 (1127-1289).

Obok żelaznych Kai Xi Tong Bao 開禧通寳, emitowanych w nominałach 1 i 2 Wen, produkowano również monety żelazne o wartości 3 Wen z inskrypcją Kai Xi Yuan Bao 開禧元寳. Odlewano wówczas także monety z brązu o wartości 1 i 2 Wen.

Mennictwo Ning Zonga 寧宗 jest bardzo bogate. Wprowadził on osobne emisje podczas wszystkich er panowania za swoich rządów: Qingyuan 慶元 (1195-1200), Jiatai 嘉泰 (1201-1204), Kaixi 開禧 (1205-1207) oraz Jiading 嘉定 (1208-1224). Podczas ostatniej ery, w latach 1208-1210, odlewano również monety z inskrypcją Sheng Song 聖宋 (Yuan Bao 元寳 i Zhong Bao 重寳), która była tytułem dynastycznym (Najświętsza Song).

 

Tang Guo Tong Bao 唐國通寳

Nominał: 1 Wen 一文

Dynastia: Południowe Tang 南唐 937-975 (10 Królestw 十國 904-978)

Cesarz: Yuan Zong 元宗 (Li Jing 李璟 ) 943-961

Era panowania: –

Data emisji: 959 – 960

Mennica: –

Waga: 3,14g

Średnica: 24,20-24,30mm

Materiał: Brąz

Uwagi: inskrypcja wykonana pismem regularnym Kai Shu 楷書, Tang Guo Tong Bao 唐國通寳 znaczy Waluta Królestwa Tang

Literatura: Hartill 15.93 (rzadkość 11)

Awers (góra – dół – prawo – lewo): Tang 唐 Guo 國 Tong 通 Bao 寳

Rewers: czysty, bez znaków i napisów

Za panowania cesarza Li Jing 李璟, znanego pod imieniem świątynnym Yuan Zong 元宗, Królestwo Południowy Tang 南唐國 podbiło Królestwo Min 閩國 w roku 945, oraz Królestwo Chu 楚國 w roku 951. Podboje wyczerpały zasoby pieniężne Królestwa. W czasie braku gotówki na rynku, w roku 959, Li Jing 李璟 rozpoczyna emisje monet Tang Guo Tong Bao 唐國通寳.

Monety Tang Guo Tong Bao 唐國通寳 to pierwsze w historii monety Dui Qian 對錢, czyli monety produkowane w wariantach wg tych samych standardów, z tą sama inskrypcją, natomiast zapisaną różnymi stylami pisma.

Tang Guo Tong Bao 唐國通寳 jako Dui Qian 對錢 występują w stylach pisma regularnym Kai Shu 楷書 oraz małopieczęciowym Xiaozhuan Shu 小篆書. Emitowano również wersje z pismem urzędowym Li Shu 隸書.