Si Chu 四出 to termin składający się z dwóch znaków. Si 四, co znaczy „cztery” oraz Chu 出, co znaczy „wychodzić”. Zwrotu tego używa się do określania monet o czterech promieniach na rewersach, biegnących z czterech naroży kwadratowego otworu do zewnętrznego obrzeża monety. Dla monet tych spotyka się również zamiennie termin Jiao Qian 角錢, gdzie Jiao 角to tyle co narożnik, a Qian 錢 to moneta.

Monety Si Chu 四出 generalnie spotyka się w emisjach Wu Zhu 五銖, oraz w emisjach monet Wang Manga 王莽.

Na zdjęciu poniżej charakterystyczne, żelazne Si Chu Wu Zhu 四出五銖 cesarza Wu Di 武帝 (502-549) dynastii Liang 梁, odlewane od roku 523 – czwartego roku ery Putong 普通, za czasów Dynastii Południowych i Północnych 南北朝 (420-589).

Si Chu Wu Zhu 四出五銖 Wu Di 武帝 Liang 梁

Dui Qian 對錢 (ang. Matching Cash) to termin określający monety emitowane równocześnie, posiadające tą samą wagę i nominał, wykonane z tego samego stopu, oraz posiadające jednakową inskrypcję, wykonaną jednak różnymi stylami pisma. Najczęściej produkowane w parach z legendami zapisanymi pismem małopieczęciowym Xioazhuan Shu 小篆書 oraz regularnym Kai Shu 楷書, urzędowym Li Shu 隸書 lub kursywnym Xing Shu 行書.

Pierwsze monety Dui Qian 對錢 wyemitowało w roku 959 Królestwo Południowe Tang 南唐 (937-975), za panowania drugiego cesarza Li Jing 李璟 (imię świątynne Yuan Zong 元宗).  Były to Tang Guo Tong Bao 唐國通寳, a emisje składały się z monet z napisami w stylu Kai Shu 楷書 oraz Xiaozhuan Shu 小篆書.

Tang Guo Tong Bao 唐國通寳 Xioazhuan Shu 小篆書 i Kai Shu 楷書

Tradycja takich emisji mocno rozpowszechniła się w czasach dynastii Song. Pierwszymi monetami Dui Qian 對錢 za panowania Północnej Dynastii Song 北宋 (960-1127) były Chun Hua Yuan Bao 淳化元寶, produkowane w czasach rządów cesarza Tai Zonga 太宗 (976-976), podczas czwartej ery jego panowania Chunhua 淳化 (990-995). Występowały one z inskrypcjami wykonanymi trzema rodzajami pisma (zamiast dwoma) – Li Shu 隸書, Xing Shu 行書 i Cao Shu 草書 (pismo trawiaste).

Chun Hua Yuan Bao 淳化元寶 Li Shu 隸書, Xing Shu 行書 i Cao Shu 草書

Tak samo rzecz się miała z monetami kolejnej i ostatniej ery panowania Tai Zonga 太宗 – Zhidao 至道 (995-997).

Zhi Dao Yuan Bao 至道元寶 Li Shu 隸書, Xing Shu 行書 i Cao Shu 草書

Należy zwrócić uwagę, że zarówno Chun Hua Yuan Bao 淳化元寶 jak i Zhi Dao Yuan Bao 至道元寶 nie występują z pismem Xiaozhuan Shu 小篆書 (jak miało to miejsce w praktycznie wszystkich pozostałych emisjach Dui Qian 對錢) oraz, że są to jedyne monety Cesarstwa Chin z pismem trawiastym Cao Shu 草書.

Zheng He Tong Bao 政和通寳 Xioazhuan Shu 小篆書 i Li Shu 隸書

Chuan Xing 傳形  to monety z odwrócona inskrypcją.

Jest to jeden z pojawiających się błędów przy produkcji monet keszowych. Odwrócenie legendy nie dotyczy w tym przypadku jedynie zamiany kolejności znaków, czyli zapisu w kierunku z lewej do prawej strony, zamiast jak winno być z prawej do lewej. Należy podkreślić, iż jest to odwrócenie napisu w sensie odbicia lustrzanego. Nie jest to widoczne w przypadku monet, których inskrypcje składają się ze znaków symetrycznych np. Ban Liang 半两 , natomiast wyraźnie widać to na monetach Wu Zhu 五銖 .

Monety Chuan Xing 傳形 pojawiają się w emisjach większości starożytnych dynastii. Spotkać je można najczęściej wśród monet Ban Liang 半两 , Wu Zhu 五銖 , oraz monet Wang Manga 王莽 .

Chuan Xing 傳形 , jak i monety z innymi błędami, stanowią ciekawe urozmaicenie kolekcji.

Poniżej jako przykład moneta Chuan Xing Wu Zhu 傳形五銖 , odlana za panowania Dynastii Południowych (420 – 581 rok n.e.).

 

 

 

Bywało niekiedy, iż ilość dostępnego kruszcu nie pokrywała potrzeb produkcji w mennicach. Następstwem niedoborów materiału potrzebnego do produkcji monet był kryzys podaży pieniądza. Tym samym, monety musiała dosięgnąć redukcja masy oraz wymiarów. Praktykowanym w Chinach rozwiązaniem było zmniejszenie już istniejących monet.

Monety zredukowane przez ich obcięcie z zewnątrz to Jianbianqian 剪邊錢 (ang. „chiselled” lub „clipped coins”) czy Jianlun 剪輪 (ang. „chiselled” lub „clipped disc”).

Ciekawszym sposobem radzenia sobie z tym zadaniem było rozcinanie monet półokrągłym dłutem, w wyniku czego powstawały dwie nowe, lżejsze monety. Jedna z wewnętrznej wyciętej części, oraz druga, z zewnętrznego odciętego pierścienia. Obie, będąc emisjami oficjalnymi, funkcjonowały jako monety o tej samej wartości. Zwiększało to w oczywisty sposób ilość pieniądza w obiegu.

Efekty takiego zabiegu to Zaoqian 鑿錢 oraz Yanhuanqian 綖環錢 .

Zaoqian 鑿錢 to moneta powstała z wewnętrznej części pierwotnej monety, po odrzuceniu odciętego zewnętrznego pierścienia.

Wang Mang, Huo Quan Zaoqian

Nie jest niekiedy łatwo odróżnić monety Zaoqian 鑿錢 od Jianbianqian 剪邊錢 . Te pierwsze posiadają zazwyczaj miseczkowaty kształt i ślady końca i początku dłuta jakie nadaje im sposób wycinania, natomiast drugie są zazwyczaj płaskie i posiadają chropowaty rant ze śladami przycinania.

Yanhuanqian 綖環錢 to z kolei moneta powstała z zewnętrznego pierścienia po odrzuceniu wyciętego wewnętrznego krążka. Tak jak Zaoqian 鑿錢 posiada zwykle kształt miseczki.

Wu Zhu Yanhuanqian

Istnieją dwie teorie co do tych monet. Jedna skłania się do tego, iż obie części rozciętej monety (i wewnętrzna, i zewnętrzna) szły do obiegu. Inna, iż nie było możliwe, aby w trakcie wycinania jednej, nie uszkodzić drugiej na tyle, by zamiast do obiegu, nie trafiła z powrotem do tygla, celem ponownego przetopienia.

Opisany sposób rozcinania praktykowano od czasów emisji monet Ban Liang 半兩 do końca Wschodniej Dynastii Han 東漢 (Wu Zhu 五銖) z emisjami Wang Manga włącznie (Da Quan Wu Shi 大泉五十 , Huo Quan 貨泉 , Bu Quan 布泉).

Obok oficjalnych zredukowanych monet funkcjonowały emisje prywatne, takie jak spiłowane z zewnątrz (rzadko wewnątrz) monety Mobianqian 磨邊錢 (ang. filed coins). Monety te zawsze miały płaski kształt. Zmniejszona w ten sposób moneta, upodobniwszy się do mniejszych i lżejszych zredukowanych oficjalnie monet, trafiała do obiegu, natomiast spiłowany kruszec stawał się zyskiem „producenta”.

Wang Mang, Huo Quan Mobianqian

Proceder taki można zauważyć na monetach Wu Zhu 五銖 Wschodniej Dynastii Han 東漢 jak również na monetach Da Quan Wu Shi 大泉五十 , Huo Quan 貨泉 oraz Bu Quan 布泉 dynastii Xin 新 (Wang Mang).

Spiłowane monety Mobianqian 磨邊錢 służyły również, jako monety wzorcowe, do odciskania ich w formach, w których odlewano zredukowane monety.

 

 

Studiując czasy obiegu monet keszowych, prędzej czy później, spotkamy się z kilkoma określeniami, które spróbuję przybliżyć. Z pewnością pojawią się pojęcia nianhao, Mandat Niebios, oraz zderzymy się z kilkoma imionami tego samego panującego.

Cesarz w Chinach był osobą świętą i nieomylną. Był Synem Nieba. Był łącznikiem pomiędzy naszym światem a niebiosami. Posiadał Mandat Niebios, który był na ogół dziedziczony, natomiast założyciele kolejnych dynastii musieli go zdobyć sami. Mandat niebios zobowiązywał Cesarza do cnotliwego życia i dbania o losy swojego ludu, oraz właściwe odprawianie rytuałów. Jednak, gdy nie wywiązywał się ze swej roli, mógł utracić przychylność niebios, na co wskazywały klęski urodzaju, powodzie czy susze. Niebo przestawało sprzyjać władcy. W takim momencie, utraty mandatu, lud miał powody by się zbuntować i wszcząć rebelie, a tym samym go obalić. Często przywódca buntu obejmował tron i obwołując się nowym cesarzem zakładał nową dynastię. Taka historia spotkała m.in. Wang Manga panującego w latach 9-23 (dynastia Xin), gdy po ogromnej powodzi doszło do powstania, które zakończyło się jego zabójstwem i powrotem do władzy dynastii Han.

Jeżeli chodzi o imiona cesarzy, w źródłach możemy spotkać się z kilkoma imionami tego samego władcy.

Imię osobiste (mingzi) było imieniem, którego znaczenie było takie jak znaczenie imiona i nazwiska w krajach zachodu. To oczywiście uproszczenie, gdyż dawnym Chińczykom nadawano osobno imiona przy urodzeniu, wejściu w dorosłość czy wskazujące pochodzenie.

Imię pośmiertne (yihao) nadawali zmarłemu cesarzowi urzędnicy. To tytuł honorowy, opisujący charakter, życie czy dokonania władcy. Nadawali je również bliscy osobom zasłużonym czy szlachcie. Yihao pojawiło się za czasów dynastii Zhou (1046-256 p.n.e.).

Imię świątynne (miaohao, najczęściej podawane w literaturze źródłowej), również nadawane po śmierci, używane było do uczczenia nieżyjącego cesarza podczas rytualnego składania ofiar. Umieszczane było na tablicy rodowej w świątyni wznoszonej przez daną dynastię. Imiona świątynne nadawano od dynastii Shang (1600-1046 p.n.e.), aż do dynastii Qing (1644-1911). Otrzymywali je praktycznie wszyscy władcy od czasów dynastii Tang (618-907), natomiast do czasów dynastii Sui (581-618) władcy ważni i mający duży wpływ na cesarstwo. Z biegiem lat, gdy imiona pośmiertne rozrosły się do wielu przymiotników i stały się trudne w użyciu, zastępowały je imiona świątynne.

Skoro Cesarz był święty, również jego imię było święte. Nie mogło ono widnieć na monetach, z którymi przecież miał kontakt jego lud, stąd na awersach pojawia się nazwa ery panowania (nianhao). Nawet w ówczesnych zapisach, aby uniknąć używania świętego imienia, nieznaczenie je modyfikowano.

Nianhao było w praktyce hasłem wybranym przez cesarza dla okresu jego panowania. Niektórzy władcy ogłaszali w trakcie swoich rządów jedną erę, inni kilka, jeszcze inni panowali przez kilkanaście er. To nianhao pozwala nam na dokładne datowanie, gdyż nie podaje się w dawnych źródłach lat jak w naszym kalendarzu, a jedynie kolejny rok danej ery.

Aby pokazać jak ma się to do tego, co nas czeka przy zgłębianiu tematu keszówek, na zdjęciu poniżej umieściłem awers monety 50 Wen cesarza Wenzong (1850-1861) mandżurskiej dynastii Qing.

50 Wen Xian Feng Zhong Bao
kolejność czytania góra-dół, prawo-lewo

 

Imię świątynne (miaohao) Cesarza to Wenzong. Imię prywatne (mingzi) to Yizhu. Imię pośmiertne (yihao) to Xiandi. Natomiast era panowania (nianhao) to Xian Feng „Powszechny Dostatek” i widnieje na awersie monety.

Tak więc w większości źródeł znajdziemy informacje o Wenzongu, natomiast monety za jego panowania będą identyfikowane jako Xian Feng Zhong Bao, Yuan Bao czy Tong Bao w zależności od nominału. Nie bądźmy jednak zaskoczeni jeżeli natrafimy na opis dokonań Yizhu, w kolejnych akapitach czytając o Xiandi. Zdarzyć się może, że autorzy uraczą nas inną transkrypcją i spotkamy monety Hsien-feng za panowania Wen-tsunga. Wszystko to będzie dotyczyło jednego władcy. Podkreślę, że dla osoby niebędącej specjalistą – sinologiem, poprawne stosowanie nazw i imion jest trudne, a dodatkowo łatwo przeskoczyć z jednej transkrypcji do innej. Niemniej jednak u czytelnika może to wywołać ból głowy.