Tian Sheng Yuan Bao 天盛元寶

Nominał: 1 Wen

Dynastia: Xi Xia 西夏 1032-1227

Cesarz: Ren Zong 仁宗  1139-1193

Era panowania: Tiansheng 天盛 1149-1169

Data emisji: 1149-1169

Mennica: nieokreślona

Waga: 3,20g

Średnica: 23,80-24,00mm

Materiał: Brąz

Uwagi: odczyt zegarowy, pismo regularne (Kai Shu)

Literatura: Hartill 18.97 (rzadkość 11), Jen 425, Schjöth 1078

 

Awers (góra – prawo – dół – lewo):  Tian 天 Sheng 盛 Yuan 元 Bao 寶

 

Rewers: czysty, bez znaków i napisów

Tiansheng 天盛 (1149-1169) to trzecia era panowania cesarza Ren Zonga 仁宗  (1339-1193), piątego cesarza Xi Xia.

Xi Xia  西夏 (1032-1227), czyli Zachodnie Xia, to państwo założone na terenie północnych Chin przez koczowniczy lud Tangutów. Funkcjonowało równolegle z dynastią Song. W 1032 roku założyciel Xi Xia, Yuan Hao ogłosił się Synem Nieba a tym samym Cesarzem. Tanguci stworzyli własne pismo, którym zapisane inskrypcje występują na niektórych monetach dynastii. Państwo Tangutów upadło w 1227 roku pod naporem ataków wojsk mongolskich.

Emisje Ren Zonga pojawiają się podczas dwóch (z czterech) er jego panowania: Tiansheng 天盛 , oraz następującej po niej czwartej i ostatniej Qianyou 乾祐 (1170-1193).

Chong Ning Tong Bao 崇 寧 通 寶

Nominał: 10 Wen

Dynastia: Północny Song 北宋 960-1127

Cesarz: Hui Zong  徽宗1101-1125

Era panowania: Chongning 崇寧 1102-1106

Data emisji: 1102-1106

Mennica: nieokreślona

Waga: 11,37g

Średnica: 35,10-35,30mm

Materiał: Brąz

Uwagi: pismo – shoujin 瘦金 – Wysmukły Złoty Styl (Slender Gold Script), odczyt zegarowy

Literatura: Hartill 16.399 (rzadkość 13), Schjöth 621, Jen 275

Awers (góra – prawo – dół – lewo): Chong 崇 Ning 寧 Tong 通 Bao 寶

Rewers: czysty, bez znaków i napisów

Emisja monet miała miejsce za czasów Hui Zonga 徽宗 (1101-1125), ósmego cesarza Północnej Dynastii Song, w trakcie drugiej z sześciu ery panowania Chongning 崇寧 (1102-1106). Kaligrafia w znakomitym, charakterystycznym Wysmukłym Złotym Stylu – shoujin 瘦金, autorstwa samego Hui Zonga, co stawia te monety wśród najpiękniejszych chińskich monet keszowych. Odczyt inskrypcji w kierunku ruchu wskazówek zegara.

Znaki wykonane w tym stylu shoujin 瘦金 znajdziemy jeszcze tylko na dwóch monetach tego władcy: Da Guan Tong Bao 大觀通寶 oraz Xuan He Tong Bao 宣和通寶. Poza tymi trzema typami monet, napisy w Wysmukłym Złotym Stylu nie pojawiają się na chińskich keszówkach. Występują również nominały 1 i 3 Wen, oraz monety odlewane w żelazie.

Da Guan Tong Bao 大 觀 通 寶

Nominał: 1 Wen

Dynastia: Północny Song 北宋 960-1127

Cesarz: Hui Zong  徽宗1101-1125

Era panowania: Daguan 大觀 1107-1110

Data emisji: 1107-1110

Mennica: nieokreślona

Waga: 3,60g

Średnica: 25,10-25,30mm

Materiał: Brąz

Uwagi: pismo – shoujin 瘦金 – Wysmukły Złoty Styl (Slender Gold Script)

Literatura: Hartill 16.418 (rzadkość 15), Schjöth 629, Jen 278

Awers (góra – dół – prawo – lewo): Da 大 Guan 觀 Tong 通 Bao 寶

Rewers: czysty, bez znaków i napisów

Monety były emitowane za rządów ósmego cesarza Północnej Dynastii Song, Hui Zonga 徽宗 (1101-1125) , podczas jego trzeciej (z sześciu) ery panowania Daguan 大觀 (1107-1110). Znaki na awersie wykonane są w tzw. Wysmukłym Złotym Stylu – shoujin 瘦金. Jest to bardzo charakterystyczny, wyśmienity styl pisma, którego twórcą był sam cesarz, będący miłośnikiem malarstwa i kaligrafii. Monety te uznawane są za jedne z najpiękniejszych chińskich monet keszowych.

Inskrypcje w tym stylu pisma znalazły się poza Da Guan Tong Bao, jeszcze na dwóch monetach tego władcy: Chong Ning Tong Bao 崇寧通寶 i Xuan He Tong Bao 宣和通寶. W obiegu były również nominały 2, 3, 5 i 10 Wen, oraz monety odlewane w żelazie.

Chińczycy tworzyli amulety z awersami Da Guan Tong Bao z motywami symbolizującymi gwiazdy. Znak Da 大 oznacza „wielki”, natomiast Guan 觀 można przetłumaczyć jako „patrzeć”. Znaki te można znaleźć w wyrażeniach dotyczących astronomii czy astrologii, odnoszących się do patrzenia w niebo.

Dao Guang Tong Bao   道 光 通 寶

Nominał: 10 Wen

Dynastia: Qing 清 1644-1911

Cesarz: Xuan Zong 宣宗 1821-1850

Era: Daoguang 道光 1821-1850

Data emisji: 1828 rok

Mennica: Aksu

Waga: 5,91g

Średnica: 26,15-26,56mm

Materiał: Miedź Cu

Uwagi: –

Literatura: Hartill 22.656 (rzadkość 14)

Awers (góra – dół – prawo – lewo): Dao 道 Guang 光 Tong 通 Bao 寶

Rewers (góra – dół – prawo – lewo): Ba Nian 八年 (rok ósmy), Shi 十 (10),  Aksu (turecki), Aksu (mandżurski)

 

Co generalnie rzadko się zdarza wśród chińskich monet keszowych, monety te posiadają dokładną roczną datę na rewersie. Były one emitowane w mennicy w Aksu we wschodnim Turkiestanie, w celu pokrycia wydatków na płacę dla armii, która stłumiła powstanie przeciwko rządowi Qing w Sinkiangu (Xinjiang) w 1828 roku (ósmy rok panowania cesarza Xuan Zonga). Monety nie odpowiadały wagą nominałowi, ważyły jedynie 1 qian i 5 fen (5,595g). W obiegu funkcjonowały jako monety o wartości dwóch keszy. Monety Sinkiangu były odlewane z praktycznie czystej miedzi, a nie jak pozostałe monety dynastii z mosiądzu. Ze względu na materiał, z którego zostały wykonane, nazywane są czerwonymi keszami (ang. red cash). Istnieją również monety tego typu o nominale 5 Wen, które z kolei funkcjonowały jako jednokeszówki.

 

Jeżeli komuś zależy, aby posiadać zamkniętą kolekcję monet jakiegoś regionu, to Tonkin jest zdecydowanie dla niego, gdyż tytułowa moneta sama jedna zrealizuje zamiar. To oczywiście półżartem. Natomiast rzeczywiście, 1/600 Piastra z 1905 roku to jedyna moneta wyemitowana dla Protektoratu Tonkin.

Nazwa Tonkin odnosi się do północnego Wietnamu, zajętego przez Francję po wojnie francusko-chińskiej (1884-1885) i pochodzi od nazwy stolicy Dongjing (dziś Hanoi). Wraz z Annamem, koloniami Konchinchina i Kambodżą, stanowił kolonię francuską Indochiny utworzone w 1887, które po wojnie Indochińskiej (1946-1954) Francja ostatecznie utraciła. Od roku 1893 pod protektoratem Francji znajdowała się również część Laosu. Obecnie na terenie ówczesnych Indochin znajdują się Wietnam, Laos i Kambodża.

Mapa regionu w latach 1900-1946 (Źródło pl.wikipedia.org)

Moneta wybita w cynku, waga katalogowa 2,1g, średnica 25,2-25,5mm. Numer pozycji u Krausego i Mishlera KM#1. Istnieje również wersja o wadze 4,8g i grubości krążka powyżej 1,5mm (gdy wersja standardowa ok. 0,9mm) czyli pieford, oraz bicie próbne z napisem na awersie „Essai”. Niektóre źródła wyróżniają również warianty różniące się wymiarami otworów. Rant gładki.

Na awersie napis otokowy w języku francuskim PROTECTORAT DU TONKIN oraz data 1905 u dołu. Moneta bita w Mennicy Paryskiej, stąd róg obfitości po lewej stronie daty, oraz pochodnia po prawej.

Układ chińskich znaków na rewersie wraz z kwadratowym otworem wyraźnie wskazuje, iż moneta jest stylizowana na wzór monet keszowych, które do tej pory były w obiegu w tym regionie.

Tłumaczenie legendy rewersu:

  • góra-dół:

Liu fen bai 六分百

Zhi

Yi

czyli nominał 1/600 (Piastra)

  • prawo-lewo:

tong bao 寶通

czyli moneta obiegowa, moneta handlowa

Podsumowując rewers – Liu fen bai zhi yi tong bao (wietnamski: Luc bach phan chi nhat thong bao) można przetłumaczyć jako moneta obiegowa o nominale 1/600 Piastra.

Podałem powyżej oraz w tytule 1/600 Piastra podążając za popularnymi katalogami. Choć Piastr był walutą Indochin, bardziej trafnym określeniem byłoby „sznura” czyli Chuana (równowartości srebrnego Lianga czyli chińskiej uncji). W owych czasach rzeczywiście przy dokonywaniu płatności posługiwano się monetami nanizanymi na sznury. Sznur był jednostką obrachunkową i jak w Chinach na sznur wchodziło 1000 monet, tak w Tonkinie było ich 600 (oczywiście monet 1 Wen). Stąd nietypowy nominał 1/600.

Sichuańczyk niosący na ramionach 13 500 monet
(Źródło en.wikipedia.org)

Popularnie moneta ta była nazywana Sapeque lub po prostu Keszem.

Istnieje (duża) rozbieżność pomiędzy podawanymi w katalogach danymi odnośnie nakładu emisji. Krause i Mishler (edycja 2001) podaje 60 000 szt., co wydaje się po prostu pomyłką. W innych źródłach znajdziemy informacje o 600tys., a nawet 6mln nakładu. Bez dostępu do danych z Mennicy Paryskiej niestety pozostanie to niewyjaśnione.

Moneta bez szczególnego problemu dostępna na rynku, pojawiająca się praktycznie tylko w stanach zachowania UNC lub około UNC, stąd pojawiają się pytania, czy w ogóle trafiła ona do obiegu. Są też z drugiej strony komentarze mówiące o dostępności tych monet na bazarach w stanach obiegowych. Krause i Mishler również podają wycenę dla czterech stanów zachowania. Jeżeli weźmiemy do tego opisy niezadowolenia ludności wywołane pojawieniem się przedmiotowej monety, możemy wysnuć wniosek, iż choć trafiła do obiegu, to część nakładu, prawdopodobnie przeważająca, nie została jednak do niego wprowadzona.